مرکز آمار تصویر تورمی اقتصاد ایران در نیمه دوم سال را ترسیم کرد.
این مرکز در سه سناریوی مختلف به پیش بینی وضعیت تورم در شش ماهه پیش رو پرداخته و احتمال تحقق هریک از آنها را مورد بررسی قرار داده است.
طبق بررسیهای مرکز آمار در سناریوی نخست یا بدبینانه از الگوی مشابه سال ۹۹ استفاده شده است.
از آنجا که در سال گذشته با تورم بالایی مواجه بودیم احتمال بازگشت شاخص قیمت مصرفکننده از قله ۴۰ درصدی بسیار ضعیف است و پیشبینیها ما را به سمت متوسط تورم ۶/۴۴ درصدی در پایان سال میکشاند.
تداوم تامین مالی دولت از مسیرهای تورمزا و ماندگاری تحریمها احتمال تحقق سناریوی بدبینانه را افزایش میدهد.
در سناریوی دوم اما از الگوی مشابه سال ۹۵ استفاده شده است.
از آنجا که در این بازه به دلیل رفع تحریمها با ثبات نسبی در نرخ تورم مواجه بودیم، این سناریو میتواند حالت خوشبینانه چشمانداز تورمی نیمه دوم سال باشد.
در سناریوی خوشبینانه برگشت ملایم تورم از قله ۴۰ درصدی تا پایان سال ادامه مییابد و نرخ تورم در اسفند ماه به ۳/۳۲ درصد میرسد.
در سناریوی سوم یا میانه که احتمال تحقق آن نسبت به دو سناریوی قبلی بیشتر است، از مهر ماه روند نرخ تورم سالانه کاهشی میشود و در انتهای سال به ۱/۳۸ درصد میرسد.
هرچند سناریوی سوم یک سناریوی میانه است و همه احتمالات ممکن را در نظر آورده، با این حال سرعت بالای گردش پول در اقتصاد، تقویت انتظارات تورمی و مبهمبودن آینده مذاکرات و تحریمها قابلیت تحقق سناریوی بدبینانه افزایش خواهد یافت.
فعل و انفعالات تورمی از سال ۹۷
بر اساس تازهترین برآوردهای مرکز آمار نرخ تورم در پایان نیمه نخست سال به ۸/۴۵ درصد رسیده است. این بالاترین تورم سالانهای است که در ۲۶ سال اخیر به ثبت رسیده است.
بررسیهای مرکز آمار نشان میدهد که رکوردشکنی رشد قیمتها تنها مختص به امسال نبوده و در سالهای گذشته نیز اقتصاد دورههای شدید و ملایم تورمی را در فواصل کوتاهی تجربه کرده است.
بعد از یک دوره ثبات نسبی و کاهش نرخ تورم سالانه، از اواخر سال ۹۶ این نرخ شروع به افزایش کرده و با جهش نرخ ارز در اوایل سال ۹۷ شتاب افزایش نرخ تورم هم بیشتر شد.
با آنکه تورم در نیمه نخست سال ۹۷ روند نسبتا باثباتی را طی میکرد اما در نیمه دوم سال شدت رشد قیمتها افزایش یافت به طوری که از تورم تکرقمی ۱/۸ درصدی در ابتدای سال به تورم دو رقمی ۹/۲۶ درصدی در پایان سال رسیدیم.
هرچند این مساله آغازی بود برای تداوم مسیر صعودی تورم در سال ۹۸، با این حال شدت رشد قیمتها کمتر بود.
بررسیها نشان میدهد که روند افزایشی تورم سالانه در سال ۹۸ در واکنش به نوسانات ارزی سال ۹۷ بوده است.
به این ترتیب بعد از یک دوره افزایش شتابان نرخ تورم در سال ۹۷، از ابتدای سال ۹۸ نرخ تورم نقطهای و از نیمه دوم سال نرخ تورم سالانه شروع به کاهش کردند.
کاهش نرخ تورم نقطهای تا ابتدای سال ۹۹ نیز ادامه داشت با این وجود از اردیبهشتماه سال گذشته مجددا روند صعودی به خود گرفت که این روند صعودی تا فروردین امسال نیز ادامه داشت.
روند کاهشی نرخ تورم سالانه هم تا اواسط سال ۹۹ تداوم داشت اما روند تغییرات آن از شهریور سال گذشته تا فروردین امسال صعودی بوده است.
بررسیهای آماری مرکز آمار نشان میدهد که نرخ تورم سالانه بعد از یک روند نزولی که از ۷/۴۲ در شهریور ۹۸ شروع شده بود و به ۸/۲۵ در مرداد ۱۳۹۹ رسیده بود، از این تاریخ مجددا روند صعودی گرفت و به ۹/۳۸ در فروردین امسال رسید.
قلههای تورمی ماهانه
با آنکه نرخ تورم از ابتدای سال ۹۳ روند نسبتا باثبات و کاهشی داشت، اما نرخ تورم نقطهای از ابتدای سال ۹۷ شروع به افزایش کرد به طوری که از ۱/۷ درصد در ابتدای سال ۹۷ به ۵/۴۷ درصد در انتهای سال رسید.
این روند اما تا اردیبهشت سال ۹۸ هم ادامه داشت به گونهای که نرخ تورم نقطهای در این مقطع زمانی به ۱/۵۲ درصد رسید. این بالاترین نرخ تورم نقطهای است که در سه سال گذشته به ثبت رسیده است.
پس از آن اما تورم نقطهای روند کاهشی پیدا کرد و به ۸/۱۹ درصد در فروردین سال گذشته رسید.
با این حال این کاهش نیز دوام چندانی نداشت و روند رو به رشد تورم نقطهبهنقطه بار دیگر شروع شد که با ادامه این روند این نرخ به ۵/۴۹ درصد در فروردین ماه امسال رسید.
مقایسه آمارها نشان میدهد که روند نرخ تورم ماهانه در سال ۹۹ افزایش چشمگیری نسبت به سال ۹۸ داشته است.
به طوری که میانگین نرخ تورم ماهانه از عدد ۷/۱ در سال ۹۸ به عدد ۴/۳ در سال ۹۹ رسیده است.
در سال گذشته ماههای مهر، تیر و آبان به ترتیب با ۷، ۴/۶ و ۵/۲ درصد به ترتیب بیشترین تورم ماهانه را داشتهاند.
مقایسه تغییرات نرخ تورم سالانه و نقطهای نشان میدهد که شتاب افزایش و کاهش نرخ تورم نقطهای بیشتر از نرخ سالانه است و زودتر از آن به نقطه حداقل خود میرسد و شروع به افزایش میکند.
دلیل این امر تفاوت در فرمول محاسباتی این دو نرخ است.
نرخ تورم نقطهای فقط دو ماه (ماه جاری و ماه مشابه سال قبل) را مقایسه میکند بنابراین هر تغییر قیمتی که در ماه جاری رخ دهد تماما در نرخ تورم نقطهای منعکس میشود و این نرخ واکنش فوری به نوسانات نشان میدهد.
اما نرخ تورم سالانه مقایسه تغییرات قیمت ۱۲ ماه اخیر نسبت به ۱۲ ماه قبل از آن را نشان میدهد بنابراین زمانی که یک جهش کوتاهمدت قیمتی رخ دهد هر ماه فقط حدود یک دوازدهم این شوک قیمتی در نرخ تورم سالانه منعکس میشود.
زنگ هشدار تورمی
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار نرخ تورم سالانه در پایان نیمه نخست امسال به ۸/۴۵ درصد رسیده است.
نرخ تورم ماهانه و نقطهای نیز هر دو افزایشی بودند و به ترتیب به ۷/۴۳ و ۹/۳ درصد رسیدند.
بررسیها نشان میدهد که بالاترین تورم ماهانه پیش از این در آبان سال گذشته به ثبت رسیده بود.
بنابراین به نظر میرسد که الگوی تورمی سال گذشته برای اقتصاد در حال تکرار است.
بررسیها همچنین نشان میدهد که شدت رشد تورم در کالاهای خوراکی بسیار زیاد بوده به طوری که نرخ تورم سالانه و نقطهای این گروه به ترتیب به ۹/۵۹ و ۴/۶۲ درصد رسیده است.
به دلیل ضریب اهمیت بالای گروه خوراکیها در سبد معیشتی خانوارهای کمدرآمد تورم بالای گروه خوراکیها به معنای حذف برخی اقلام ضروری از سبد مصرفی کم درآمدهاست.
در خصوص دلایل رکوردشکنی نرخ تورم در نیمه نخست سال دلایل مختلفی مطرح است.
اولین و مهمترین دلیل به نحوه تامین مالی دولت برمیگردد.
با توجه به آنکه تحریمها سد راه صادرات نفت شده و ذخایر ارزی کشور را بسیار محدود کرده، دولت برای تامین مالی بودجه خود به مسیرهای تورمزا یعنی برداشت از منابع بانک مرکزی روی آورده است. تامین مالی دولت از بانک مرکزی هرچند زنگ هشدار رشد پایه پولی و تورم را به صدا درآورده با این حال در صورت ماندگاری تحریمها پیشبینی میشود دولت رویکرد جدیدی در زمینه تامین مالی بودجه اتخاذ نکند.
ترسیم آینده تورمی
بانک مرکزی در گزارش اخیر خود اعلام کرده که حجم کل نقدینگی در پنج ماهه امسال به مرز ۴۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده که در صورت تداوم روند ماهانه رشد نقدینگی پیشبینی میشود، حجم کل نقدینگی در پایان سال به حدود ۴۷۶۰ هزار میلیارد تومان هم برسد.
با توجه به آنکه تورم معلول رشد نقدینگی و گردش بالای پول در اقتصاد است تداوم این روند به معنای تداوم روند افزایش تورمی در ماههای پیش رو خواهد بود.
عامل دومی که روند رشد قیمتها را تشدید کرده تقویت انتظارات تورمی است.
به نظر میرسد چشمانداز نامطمئن سیاسی و اقتصادی کشور هنوز هم عامل مهمی است که بر سطح انتظارات تورمی در جامعه تاثیر میگذارد.
از آنجا که خبر قطعی در خصوص به نتیجه رسیدن مذاکرات به گوش نمیرسد، اقتصاد هنوز در رکود است و نشانههای التهاب در بازارهای اقتصادی هنوز دیده میشود، انتظارات تورمی در سطح جامعه نیز تقویت شده و به نظر نمیرسد تا زمان انتشار اخبار مثبت از وضعیت سیاسی و اقتصادی امکان فروش داشته باشد. با همین استناد مرکز آمار نیز روند تغییرات قیمتی در نیمه دوم سال را در سه سناریو پیشبینی کرده است.
سناریوی بدبینانه
بر اساس گزارش مرکز آمار سناریوی اول سناریوی بدبینانهای است که برای ترسیم آن از الگوی مشابه سال گذشته استفاده شده است.
در نیمه دوم سال گذشته برخلاف ماههای اولیه سال نرخ تورم تماما صعودی بود و شتاب رشد قیمتها بسیار بالا بود.
هرچند در پاییز سال گذشته تحولات سیاسی آمریکا موجب فروکش کردن انتظارات تورمی شد، با این حال نرخ تورم روند رو به رشد خود را حفظ کرد.
بررسیها نشان میدهد که افزایش برداشتهای دولت از منابع بانک مرکزی که خود را در رشد پایه پولی نشان داد از جمله دلایلی بود که تورم را در سطح بالایی باقی نگه داشت. از سوی دیگر و همانطور که مرکز آمار نیز اعلام کرده با در نظر گرفتن الگوی تورمی نیمه دوم سال گذشته میتوان سناریوی بدبینانهای ترسیم کرد که نشان میدهد نرخ تورم تا پایان سال همچنان بالای ۴۴ درصد خواهد بود.
در این سناریو نرخ تورم تا پایان دیماه بالای ۴۵ درصد خواهد بود و تنها در ماههای بهمن و اسفند تا سطح ۴۴ درصد پایین میآید.
نرخ تورم نقطهای نیز بر اساس همین سناریو در محدوده ۴۲ تا ۴۳ درصد نوسان میکند و در پایان اسفند به ۸/۴۳ درصد میرسد.
همانطور که گفته شد اگر تحریمها باقی بماند و دولت نیز همچنان از بانک مرکزی برای تامین مالیاش استقراض کند این سناریو محقق خواهد شد.
سناریوی خوشبینانه و میانه
در سناریوی دومی که مرکز آمار ترسیم کرده نرخ تورم افت قابلتوجهی خواهد داشت.
این سناریو تنها زمانی محقق میشود که همه الزامات برای کاهش نرخ تورم در اقتصاد فراهم باشد. از این رهگذر دیگر نه خبری از تحریمهای اقتصادی است و نه دولت برای تامین مالی بودجهاش دست به دامان بانک مرکزی میشود.
در عین حال نشانههای رشد اقتصادی نیز در اقتصاد پدیدار میشود و انتظارات تورمی به دلیل افق روشن اقتصادی تا حد زیادی فروکش میکند.
در این حالت و بر اساس سناریوی خوشبینانه مرکز آمار نرخ تورم از الگوی تورمی سال ۹۵ استفاده کرده که به دلیل رفه تحریمها اقتصاد در وضعیت باثباتی قرار داشت.
در صورتی که این سناریو محقق شود نرخ تورم تا پایان سال و به صورت تدریجی کاهش مییابد، به طوری که تا پایان اسفند ماه به ۳/۳۲ درصد میرسد.
در این سناریو تورم بالای ۴۰ درصدی تنها تا آبان ماه وجود خواهد داشت و پس از آن تورم به زیر ۴۰ درصد میرسد.
در این سناریو آنچه جلبتوجه میکند پیشبینی تورم نقطه به نقطه است که در پایان سال به زیر ۲۰ درصد میرسد.
از آنجا که سرعت برگشت تورم از قله ۴۰ درصدی به دلیل چسبندگی بالای قیمتها بسیار پایین است، احتمال تحقق این سناریو بسیار ضعیف به نظر میرسد.
مرکز آمار اما سناریوی میانهای را نیز ترسیم کرده که در حقیقت میانگین سناریوی بدبینانه و خوشبینانه است.
بر اساس سناریو سوم که احتمال تحقق آن بیشتر است از مهرماه روند نرخ تورم سالانه کاهشی میشود به طوری که در انتهای سال به عدد ۱/۳۸ میرسد.
در این حالت تورم نقطهای نیز در پایان سال به ۳/۳۰ درصد میرسد.
بنابراین امکان تحقق هر یک از سناریوها بستگی به شرایط سیاسی و اقتصادی پیشرو دارد.
هرچند مرکز آمار امکان تحقق سناریوی سوم را بیشتر میداند اما به دلیل عدم قطعیتهایی که وجود دارد به نظر میرسد سناریوی بدبینانه به واقعیتهای امروز اقتصاد ایران نزدیکتر باشد.
«روزنامه جهان صنعت - 7 مهر 1400»