بخش حمل و نقل دارای نقش اساســی و کارآمد در بــاروری امکانات و اســتعدادهای بالقوه جوامع بوده که از طریق جا به جایی بار و مسافر پیوند ناگسستنی بین عوامل مختلف رشد و توسعه را فراهم می آورد.
حمل و نقل یکی از ارکان رشــد و توســعه هر جامعه ای محسوب می شــود، از میان شــیوه های مختلف، حمل و نقل ریلی اهمیت زیادی دارد، زیرا از یک طرف سرمایه گذاری زیادی روی آن انجام می گیرد و از طرف دیگر به دلیل پایین بودن هزینه های ســوخت و آلودگی محیط زیستی و ایمنی بیشتر و ارزان بودن آن نسبت به روش های دیگر حمل و نقل در سال های اخیر مورد توجه مسئولین قرار گرفته است.
رشد و توسعه اقتصادی پدیده ای اســت که در زمره آرزوها و آرمان های بســیاری از کشورها قرار دارد و همواره سرلوحه اهداف و برنامه ریزی های گوناگون کشــورها قرار داشته اســت.
امروزه هیچ برنامه ای بدون هدف دســتیابی به توسعه تنظیم نمی شود.
لذا تحقق این آرمان نیاز به ابزارهایی دارد.
یکــی از ابزارهــای لازم و ضروری که نقش عمــده ای در تحقق و دســتیابی به رشــد اقتصادی ایفا می نماید، حمل و نقل پویا اســت.
امروزه حمل و نقل یکــی از اجزاء مهم اقتصاد ملی محســوب می گردد و به دلیل داشــتن نقــش زیربنایی، تأثیر فراوانی بر فرایند رشــد اقتصادی کشــور دارد.
این بخش در بر گیرنده فعالیت هایی اســت که به شکلی گسترده در تمامــی زمینه های تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات جریان داشــته و در مجموعــه فعالیت های اقتصادی نقــش غیرقابل انکاری بر عهده دارد، بدون وجود شــبکه حمل و نقل، تأسیســات و تجهیــزات جانبی و ناوگان مطلوب، تصور رشــد و توسعه عمومی کشــور غیر ممکن به نظر می رسد.
اساســا در رشد و توســعه اقتصاد و تجارت جهانی در مقطع زمان فعلی و روند گســترش آن، نمی توان نقش سیستم های حمل و نقل در بهینه سازی هزینه ها، ســرعت جا به جایی، ایمنی و ســطح خدمات ارائه شــده را انکار نمود.
رشــد و توسعه اقتصاد جهانی، تلاش کشورها برای استفاده بهینه از توانمندی ها و فرصت های در اختیار و فشــرده شدن رقابت در عرصه های جهانی موجب گردیده تا حمل و نقل به واسطه نقش مستقیمی که در کاهش هزینه های تمام شــده تولید و دسترسی به بازار و در نهایت افزایش توان رقابت در عرصه تجارت بین الملل مخصوصا برای کشــورهایی که حجم تجارت خارجی آنها بالا می باشد، از جایگاه بالایی در مدیریت ، برنامه ریزی و ســرمایه گذاری و تحقیقــات برخوردار گردد.
تأثیر چنین ویژگی ســبب گشــته تا امروزه به حمل و نقل به عنوان یک بخش اقتصادی خدماتی مهم نگریسته شود.
شــبکه ریلی راه آهن متعادل نیست و جا دارد هر چه سریع تر طرح جامع حمل و نقل مصوب شــود تا از افراط و تفریط در برنامه های توسعه خطوط پرهیز شود.
یکی از مهمترین شاخص های توسعه ی خطوط ریلی، اتصال به مراکز بزرگ بار و مســافر و دیگری هماهنگی این خطوط با دالان های ترانزیتی بین المللی است.
لذا با این شاخص های عمده، اهداف اقتصادی- اجتماعی مد نظر قرار می گیرند.
با کمال تأسف دو هدف غیر اصولی ارتقاء فناوری و دیگری اتصال به مراکز اســتانها، هدف برنامه های توســعه ی راه آهن ایران قرار گرفته که در جهان بی سابقه است.
خاطر نشان می سازد که بهره گیری از فناوری های پیشرفته (مثل برقی کردن شبکه یا راه اندازی قطارهای پر ســرعت) ابزاری برای دستیابی به دیگر اهداف مهم هستند و خود نمی تواند هدف اصلــی قرار گیرد.
ضمن اینکه این فناوری ها مؤخر بر اقداماتی چون دوخطه کردن شبکه و تجهیز آن به تراک بندی و ATC در محل های بســیار پرتقاضا و پر تردد درکل شــبکه است.
از طرف دیگر اتصال به مراکز اســتانها نیز یک هدف سیاســی است که بر اثر فشارهای غیرکارشناسی استانی خارج از حوزه ی حمل و نقل، در اهداف ریلی گنجانده شده است.
برای توســعه ی شبکه ی بسیار پر ظرفیت و سرمایه بر راه آهن، این نوع هدف گذاریها از اوایل قرن بیســتم به بعد هرگز به کار برده نشده اســت.
شــوربختانه این نوع طرحها نه تنها وارد فهرست پروژه های مهم توســعه ی ریلی شده اند، بلکه به مرور زمان در صدر آن قرار گرفته و حتی برخی از پروژه های حیاتی را هــم از آن خارج نموده اند.
چنین انحراف از معیارهای بین المللی موجب گردیده که از یک طرف نیمی از شبکه ی ریلی ایــران عملا فاقد بازدهی کافی و زیانده بوده و از آن طرف نیز نیمی دیگر با تقاضای بالا و کمبود شدید ظرفیت مواجه می باشند.
موضوع مهم دیگر این است که ضرورت دارد شبکه های کلیه ی شیوه های حمل و نقل درون و برون شــهری اولا در مراکز بزرگ تولید یا توزیع بار و مســافر به یکدیگر متصل شــده و ثانیا ظرفیت آنها متناســب با یکدیگر تنظیم، سرمایه گذاری و رشــد یابند.
این موضوع از جمله وظایف شورای عالی راه وترابری کشــور طی چهار دهه گذشــته بوده و ناهماهنگی های کنونی نتیجه ی کارکرد نادرست آن طی این مدت طولانی بوده است.
«روزنامه اقتصادی امروز - دوم مهر 1403»