میزان مصرف با تولید ناخالص داخلی کشور چه نسبتی دارد؟
بررسی ها نشان می دهد به دلیل خاصیت چسبندگی، مصرف نســبت به تولید در دوران رکود کمتر کاهش می یابد و در دوران رونق نیز با تاخیر نســبت به مصرف رشد می کند.
روند ســهم مصرف خصوصی از تولید ناخالص داخلی در ۱۴ ســال گذشــته گویای آن اســت که به هنگام شــوک های منفی وقتی درآمد مردم به واســطه تورم کاهش می یافته، سعی می کردند تا مصرف خود را کمتر از کاهش درآمدشان کاهش دهند.
زیرا مصرف خاصیت چسبندگی دارد.
در دوران رکود، این چسبندگی باعث می شود که مصرف نسبت به تولید کمتر کاهش یابد و در نتیجه، مصرف متوســط افزایش پیدا کند.
در دوره رونق نیز، مصرف با تاخیر نسبت به تولید رشد می کند.
محاسبه تولید به روش هزینه ای
تولیــد ناخالص داخلــی به مجمــوع کالا و خدمات تولید شــده در یــک اقتصاد در یک دوره مشــخص اطــلاق می شــود.
یکــی از روش های بــرآورد تولید ناخالــص داخلی یا حجم اقتصاد، روش »هزینه ای« است.
در این روش، تمام کالاها و خدمات تولید شده در یک سال که توسط مردم، دولت و بازرگانان تقاضا و مصرف شــده اند، محاسبه می شود.
در واقــع، هزینه ای کــه بخش های اقتصادی برای پاسخگویی به تقاضای خود پرداخت می کنند، معادل ارزش کالا و خدمات تولید شــده در آن ســال است.
در روش هزینه ای، اجزای اقتصــاد »«مصرف نهایی خصوصی»، «مصرف نهایــی دولت»، «تشــکیل ســرمایه ثابت ناخالــص» و «خالص صــادرات و واردات» می شــود.
ســپس، هزینه ای که افراد کشــور در هر یــک از این بخش ها پرداخت می کنند، محاسبه شده و مجموع آن معادل تولید ناخالص داخلی یا حجم اقتصاد کشور در آن سال برآورد می شود.
نخستین بخش از کل تولیدات کشــور در روش هزینــه ای، «هزینه مصــرف نهایی خصوصی» است.
به عبارت دیگر، یکی از اجزای اقتصاد، مخارج خصوصی ای است که افراد طی یک سال برای خرید کالاها و خدمات مصرفی خود پرداخت می کنند.
مقدار این جزء در بهار ســال جاری برابــر با ۹۶۸ هزار میلیارد تومان بوده است.
شایان ذکر است که این رقم حقیقی بوده و اثر تورم از آن گرفته شــده است.
سهم مصرف خصوصی از تولید ناخالص داخلی نیز به ۴۱.۹ درصد رســیده، در حالی که ســهم این بخش در فصل زمستان ۴۸.۷ درصد بوده است.
مصرف در نظریه های اقتصاد کلان
از تقســیم مصرف به تولید ناخالــص داخلی، مصرف متوسط به دست می آید.
در ادبیات اقتصاد کلان گفته می شود که مصرف متوسط رفتار ضد چرخه ای دارد.
به عبارت دیگر، هر زمان که اقتصاد رشــد منفی را تجربه می کند، ســهم مصرف از حجم اقتصاد افزایش می یابد و هر زمان که رشد مثبت تجربه می کند، سهم مصرف از حجم اقتصاد کاهش خواهد یافت.
در واقع، زمانی که اوضاع اقتصاد بد می شود و درآمد کاهش می یابد، مردم ابتدا پس انداز و سرمایه گذاری خود را کاهش می دهند و تا جای ممکن ســعی می کنند میزان مصرف خود را کاهش کمتری بدهند و تغییرات سبد مصرفی شان را به حداقل برسانند.
مصرف مردم به تغییرات اقتصادی به ســرعت واکنش نشــان نمی دهد و بــه اصطلاح، چسبندگی دارد.
در دوران رکود، این چسبندگی باعث می شود که مصرف نسبت به تولید کمتر کاهش یابد و در نتیجه، مصرف متوســط افزایش پیدا کند.
در دوره رونق نیز، مصرف با تاخیر نسبت به تولید رشد می کند.
این پدیده، نوســانات مصرف متوسط را در کوتاه مدت ایجاد می کند، اما در بلندمدت، مصرف به یک ســطح پایدار می رسد.
سهم مصرف از تولید در دهه ۹۰
با آغاز تحریم هــای بین المللی در ابتــدای دهه ۹۰، در بهار ســال ۹۱ ســهم مصرف خصوصی از تولید به ۴۸.۷ درصد افزایش یافته است.
زمانی که نابسامانی اقتصادی پیش می آید و نااطمینانی افزایش می یابد، مردم مصــرف در دوره فعلی را به مصرف در دوره های آینده ترجیح می دهند.
به عبارت دیگر، مردم از اینکه نتوانند در دوره هــای آتی به خوبی دوره فعلی مصرف کنند نگران هســتند، به همین دلیل مصرف خود را در دوره فعلــی افزایش می دهند.
البتــه مردم در این دوران برای کالاهــای با دوام مثل مســکن و خودرو هزینه می کنند.
ســهم مصرف خصوصی از تولید در این دوران به طور میانگین برابــر با حدود ۴۵ درصد بوده است.
وضعیت مصرف خصوصی در یک دهه اخیر
با امضای برجام در سال ۹۴، سهم مصرف خصوصی از تولید ناخالص داخلی نسبت به سال های گذشته کاهش یافته اســت.
در دوره برجام، سهم مصرف خصوصی از تولیــد ناخالص داخلی به طور میانگیــن ۴۰.۷ درصد بوده اســت.
حتی در این دوران سهم مصرف خصوصی از تولید ناخالص داخلی به زیر ۴۰ درصد کاهش یافته و وارد کانال ۳۰ درصد نیز شده است.
پس از خروج آمریکا از برجام، باری دیگر چشــم انداز مردم از اقتصاد منفی شد و ســهم مصرف خصوصی از کیک اقتصاد سیری صعودی در پیش گرفته اســت.
به طوری که، تا پیش از ریاســت جمهوری بایدن، سهم مصرف خصوصی از کیک اقتصاد به طور متوسط ۴۳.۷ درصد بوده است.
با شروع همه گیری کرونا، مصرف خصوصی جامعه به طور چشمگیری کاهش یافته است.
این موضوع می تواند به دلیل قرنطینه و تعطیلی کســب و کارها رخ داده باشد.
با بهبود شــرایط، مصرف خصوصی به دوره های بعدی منتقل شــده و از نیمه دوم ســال ۱۴۰۰ تا پایان سال ۱۴۰۱ شــاهد افزایش مصرف خصوصــی بوده ایم.
به طوری که، ســهم مصرف خصوصــی از تولید ناخالص داخلی در زمســتان ۱۴۰۰ به بیشترین مقدار خود در ۵۲.۹ درصد رســیده اســت.
در این ۶ فصل، میانگین ســهم مصرف خصوصی از کیک اقتصــاد بیش از ۴۸ درصد بوده است.
«روزنامه اقتصاد ملی - 29 مهر 1403»