در ســال های اخیر، بازار بدهی و ســرمایه گذاری در ایران به دلیل شرایط اقتصادی و نوسانات ارزی، تغییرات گسترده ای را تجربه کرده است.
یکی از شــاخص های مهــم در ارزیابی وضعیت بازار مالی، مقایسه رشد بازار بدهی و بازار سهام است.
آمارها نشان می دهد که در ســال منتهی به مهر ماه ۱۴۰۳، حجم بازار بدهی ایران که شــامل تسهیلات بانکی و اوراق بدهی اســت، با ۳۸ درصد رشــد همراه بوده، این در حالی اســت که ارزش بازار ســهام، متشکل از بورس تهران و فرابورس، در همین بازه زمانی با کاهش ۳/۱۱ درصدی مواجه شده است.
این تغییرات نشان دهنده جا به جایی سرمایه به ســمت بازار بدهی است که به عنوان یکی از ابزارهای اصلی تامین مالی برای دولت و بخش خصوصی نقش ایفا می کند تا پایان مهر ۱۴۰۳، مانده اوراق بدهی کشور با رشد ۱۳ درصدی نسبت به ابتدای سال، به ۱۰۷۳ هزار میلیارد تومان رسیده که از این میان، بخــش عمده ای یعنی ۸۶۰ هــزار میلیارد تومان متعلق به اوراق دولتی اســت.
این افزایش حجم اوراق بدهی نشــان دهنده تامین مالی گسترده از طریق انتشار اوراق بدهی توسط دولت برای پوشش بخشی از کسری بودجه در سال جاری است.
حجــم بازار بدهی ایران که شــامل تسهیلات بانکی و اوراق بدهی بوده، طی یک سال منتهی به ۳۰ مهر ۱۴۰۳ حدود ۳۸ درصد رشــد کرده است، در حالی که ارزش بازار سهام که شامل بورس تهران و فرابورس می شود، در همین مدت حدود ۳/۱۱ درصد کاهش یافته است.
در انتهای مهــر ۱۴۰۳، مانده اوراق بدهی کشــور با ۱۳ درصد رشد نسبت به ابتدای ســال به رقم ۱۰۷۳ هزار میلیارد تومــان رسیده که از ایــن میزان، مبلغ ۸۶۰ هــزار میلیارد تومان مربوط به اوراق دولتی است.
از ابتدای سال ۱۴۰۳، دولت توانسته از محل انتشار اوراق بدهی، مبلغی معادل ۱۴۲ هزار میلیارد تومان به صورت خالص تامین مالی کند.
از سال ۱۴۰۰ تا انتهای مهر سال ۱۴۰۳، سهم تامین مالی بخش خصوصی از محل انتشار اوراق در کل تامیــن مــالی اوراق از ۱۳ درصد به ۱۸ درصد افزایش یافته اســت.
متوسط رشد ســالانه ارزش اوراق بدهی بخش خصوصی در ســال های ۱۴۰۰ تا انتهای ۱۴۰۲ معــادل ۵۴ درصد بوده اســت.
در هفت ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳، مانده اوراق بدهی بخش خصوصی با ۱۸ درصد رشد به ۱۹۳ هــزار میلیارد تومان رسیده و در این مدت، خالص تامین مالی بخش خصوصی ۲۸ هزار میلیارد تومان بوده است.
در مهر ماه ۱۴۰۳، خالص انتشار اوراق بدهی به مبلغ ۶۱ هزار میلیارد تومان رسیده اســت.
دولت و بخش خصوصی در این ماه به ترتیب ۶/۸۵ هزار میلیارد تومان و ۶/۳ هزار میلیارد تومان اوراق جدید منتشر کردند.
حجم انتشار اوراق جدید دولت و بخش خصوصی نیز در هفت ماه نخست ســال جاری به ترتیــب ۲۵۵ و ۳۴ هزار میلیارد تومان بوده است.
در مهر مــاه ۱۴۰۳، دولــت با فروش ۵۰ هزار میلیارد تومان اوراق، بزرگ ترین فروشنده بازار بود، در حالی که بانک ها و صندوق های سرمایه گذاری به ترتیب با خریــد ۳/۴۲ و ۲/۳۶ هزار میلیارد تومان، بزرگ تریــن خریــداران اوراق در بازار فرابــورس ایران بودند.
بر خلاف ماه های گذشته، بانک مرکزی در این ماه در جایگاه فروشنده اوراق بدهی قرار گرفته است.
طی یک سال گذشته، حجم خالص خرید اوراق بدهی توســط بانک مرکزی در بــازار فرابــورس معــادل ۱۴۹ هزار میلیارد تومان بوده اســت.
صندوق های سرمایه گذاری نیز در این مدت به صورت خالص ۱۳۱ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی خریداری کرده اند.
در ۱۲ مــاه آینــده، مبلــغ ۲۶۶ هزار میلیــارد تومــان از اصــل اوراق دولت، ۵/۳۰ هزار میلیــارد تومان از اصل اوراق بخش خصــوصی و ۷ هزار میلیارد تومان از اصل اوراق شــهرداری ها ســررسید خواهد شــد.
در ماه های مهر و شهریور، بر خلاف پنج ماه ابتدایی ســال جاری، بانک مرکزی بخشی از ســفارش های قرارداد توافــق بازخرید(ریپو) بانک ها را نپذیرفته اســت.
با وجــود افزایش مازاد تقاضا در مهر نســبت به شــهریور، نرخ بهره بین بانکی تغییر محسوسی نداشته و در حدود ۷/۲۳ درصد باقی مانده است.
در آخریــن حراج مهر مــاه ۱۴۰۳، مانده ریپو نســبت به پایان شهریور ۵/۲۰ هزار میلیارد تومان (معادل ۶/۷درصد) کاهش یافت و به حدود ۲۵۰ هزار میلیارد تومان رسید.
این کاهش به دلیل عدم پذیرش کل سفارش های ریپو ارسال شده توسط بانک ها از سوی بانک مرکزی بوده است نرخ بهره بدون ریســک اوراق خزانه اسلامی در تمام سررسیدها افزایش یافته و منحنی نرخ بهره مســطح شده است.
نرخ اوراق خزانــه اسلامی (اخزا) که در خرداد ســال جاری به سقف ۸/۳۵ درصد رسیــده بود، در پایان مهر به ۹/۲۹ درصد کاهش یافت.
متوســط نرخ اخزا در این ماه ۳/۳۱ درصد بوده که نســبت به ماه قبل ۲/۱ واحد درصد افزایش داشته است نرخ موثر وام مسکن که در اواخر سال ۱۴۰۲ بــه حدود ۴۰ درصد رسیده بود، در پایان مهر ماه به ۳/۳۴ درصد کاهش یافت.
میانگین نرخ موثر وام مسکن در مهر ماه نسبت به ماه قبل ۷ درصد کاهش داشته و به ۶/۳۴ درصد رسیده است.
ارزش دارایی هــای تحــت مدیریت صندوق هــای درآمد ثابــت در مهر ماه با رشــد ۶ درصدی به ۷۴۱ هــزار میلیارد تومان رسیده اســت.
متوسط وزن اوراق مشارکت در سبد دارایی های صندوق های درآمد ثابت از ۱/۴۸ درصد به ۶/۵۰ درصد افزایش یافته، در حالی که وزن سپرده های بانکی از ۳/۴۴۲ درصد بــه ۶/۴۰ درصد کاهش یافته اســت.
در این ماه به طور خالص ۲/۳۶ هزار میلیارد تومان پول وارد صندوق های درآمد ثابت شده است.
آمار سررســید اوراق بدهی در ۱۲ ماه آینده
در ۱۲ ماه آینده، حجم سررسید اوراق بدهی به تفکیک ناشران نشان دهنده رشد و تغییــرات قابل توجهی در بازار اســت.
بر اســاس آمار ارائه شده، در تاریخ ۷ آبان ۱۴۰۳، حجم ســررسید اوراق دولتی به ۷/۲۷ هــزار میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی بــه ۳/۱ هزار میلیــارد تومان می رســد که مجموعا برابر با ۲۹ هزار میلیارد تومان است.
در ماه آذر نیز سررسید اوراق دولتی به ۸/۳۰ هزار میلیارد تومان و اوراق بخــش خصوصی بــه ۷/۵ هزار میلیارد تومان می رســد که در مجموع، سررسید این اوراق به ۵/۳۶ هزار میلیارد تومان می رسد.
در دی ماه، حجم سررسید اوراق دولتی به ۳/۱۹ هزار میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به ۸ هزار میلیارد تومان می رسد و مجموع اوراق سررسید در این ماه به ۳/۲۷ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
در بهمن مــاه، میزان اوراق دولتی سررسید شده به ۵/۲۹ هزار میلیارد تومان و بخش خصوصی بــه ۵/۱ هزار میلیارد تومان می رسد و مجموع اوراق سررسید به ۳۱ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
در فروردین ۱۴۰۴ ،حجم ســررسید اوراق دولتی به ۵/۴۲ هزار میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به ۷/۲ هزار میلیارد تومان می رسد که مجموع اوراق سررسید این ماه بــه ۲/۴۵ هزار میلیــارد تومان خواهد رسید.
در اردیبهشــت ماه، اوراق دولتی سررسید شده به ۵/۳۰ هزار میلیارد تومان می رسد و اوراق بخش خصوصی و شهرداری ها به ترتیب به ۷ و ۱ هزار میلیارد تومان می رســند که مجموع این سررسیدها در اردیبهشت ماه به ۴/۳۲ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
در خرداد، حجم سررسید اوراق دولتی به ۴/۳۸ هزار میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی بــه ۴ هزار میلیــارد تومان می رسد و مجموع ســررسید این اوراق به ۸/۳۸ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
در تیر ماه، اوراق دولتی ســررسید شده به ۳/۳۱ هزار میلیارد تومان می رسد و اوراق بخش خصوصی و شــهرداری ها نیز به ترتیب بــه ۷ و ۱ هزار میلیارد تومان خواهنــد رسید که مجمــوع این اوراق ســررسید به ۱/۳۲ هــزار میلیارد تومان می رســد.
در مردادماه، ســررسید اوراق دولتی بــه ۶/۴۰ هزار میلیــارد تومان و اوراق بخش خصوصی به ۹ هزار میلیارد تومان می رسد که مجموعا به ۵/۴۱ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
در شــهریور، حجم سررسید اوراق دولتی به ۳۰ هزار میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به ۳ هزار میلیارد تومان می رسد و مجموع سررسید این اوراق به ۳/۳۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
در نهایــت، در مهر ماه ۱۴۰۴ ،حجم سررسید اوراق دولتی به ۲۷ هزار میلیارد تومان و اوراق بخش خصوصی به ۳/۰ هزار میلیــارد تومان و اوراق شــهرداری ها به ۱ هزار میلیارد تومان می رســد که در مجموع به ۵/۲۷ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
مجموع کل سررسید اوراق بدهی در این دوره زمانی، ۹/۳۴۰ هزار میلیارد تومان است که شامل ۹/۲۶۶ هزار میلیارد تومان اوراق دولتی، ۵/۷۰ هــزار میلیارد تومان اوراق بخش خصوصی و ۵/۳ هزار میلیارد تومان اوراق شهرداری ها می شود.
ایــن آمــار نشــان دهنده افزایــش ۵/۱۳ درصــدی در ســررسیدهای اوراق بدهی طی ۱۲ ماه آینده نســبت به دوره مشابه قبلی است.
اوراق منتشرشده از سوی دولت در مهر ۱۴۰۳
در مهر ماه ۱۴۰۳ ،دولت اقدام به انتشار ۶/۸۵ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی در قالب اوراق دولتی کرده است.
این اوراق در بازار فرابورس عرضه شده اند و تحت نظارت وزارت امور اقتصادی و دارایی به صورت سبزه دولتی به بازار آمده اند.
این اوراق با هدف تامین منابع مالی دولت و ایجاد نقدینگی در بازار به فروش رسیده اند و تاریخ های ســررسید متفاوتی برای هر کدام از این اوراق تعیین شــده است.
به طــور مثال، اوراقی با نمــاد «اراد ۱۷۶» بــه ارزش ۸/۰۰۰ میلیارد تومان در تاریخ ۳ مهر ۱۴۰۳ منتشر شده و تاریخ سررسید آن ۵ مرداد ۱۴۰۵ است.
اوراق دیگری با نمــاد «اراد ۱۸۷» با مبلغ ۴/۰۰۰ میلیارد تومــان در تاریخ ۱۰ مهر ۱۴۰۳ منتشــر شده و سررسید آن ۱۰ دی ۱۴۰۴ تعیین شده است.
در همین راستا، اوراقی مانند «اراد ۱۸۸» با مبلغ انتشار ۲/۵۰۰ میلیارد تومان و تاریخ سررسید ۱۷اسفند ۱۴۰۴ و اوراقی بــا نمــاد «اراد ۱۸۹» به مبلغ ۰۰۰/۸ میلیارد تومان و ســررسید ۲۴ دی ۱۴۰۴ نیز در فهرست این اوراق قرار دارند.
به این ترتیب، هر یک از این اوراق دارای سررسیدهای خاصی هستند که از چند ماه تا چند ســال را شامل می شود.
علاوه بر این، از میان این اوراق، حدود ۴۵ درصد از کل مبلغ واگذار شــده که نشــان دهنده استقبال نسبی بازار از اوراق دولتی در این مدت است.
با توجه به اینکه بخش زیادی از این اوراق دارای سررسیدهای میان مدت و کوتاه مدت هستند، استقبال بیشتری از این اوراق صورت گرفته است.
اوراق منتشرشــده از ســوی بخش خصوصی در مهر ۱۴۰۳
در مهر مــاه ۱۴۰۳، بخش خصوصی ایران اقدام بــه انتشــار ۲/۶۰۰ میلیارد تومان اوراق بدهی کرده است که شامل شرکت های مختلفی در صنایع گوناگون می شود.
این اوراق که با تکیه بر تعهدات پذیره نویسی توسط موسسات مالی معتبر و بــا رتبه اعتباری صادر شــده اند، به دو صورت اوراق اجاره و مرابحه و همچنین اوراق سلف عرضه شده اند.
در این میان، شــرکت انرژی های تجدیدپذیر مپنا به عنوان یکی از شــرکت های پیشــرو در حوزه انرژی های پاک، اقدام به انتشــار اوراق اجاره ای با مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان کرده است.
مدت این اوراق دو ساله است و مسوولیت تعهد پذیره نویسی آن به عهده گروه مالی دانایان بوده که با حمایت مالی خود، فرآیند انتشــار این اوراق را تضمین کرده است.
شــرکت دیگری نیز به نام سیمیناب در همین ماه، اوراق اجاره ای به ارزش ۳۵۰ میلیارد تومان و با همان مدت دو سال منتشر کرده که پذیره نویسی آن توسط شرکت سرمایه گذاری تامین سرمایه کاردان صورت پذیرفته است.
در ادامه، شــرکت سپید ماکیان که از فعالان صنعت غذایی کشور بوده، برای تامین مالی خود اقدام به انتشار ۱۰۰ میلیارد تومــان اوراق مرابحه کرده اســت.
این اوراق با مدت سه سال طراحی شده اند و مسوولیت تعهد پذیره نویسی آنها را تامین سرمایه تمدن بر عهده گرفته که به این ترتیب از حمایت مالی و پشتوانه ای قوی برخوردار هستند.
شرکت توسعه صنایع و معادن غدیر نیز به منظور افزایش منابع مالی و بهبود پروژه های توســعه ای خود، اقدام به انتشــار ۱۰۰ میلیارد تومان اوراق مرابحه کرده اســت که ایــن اوراق نیز به مدت ســه ســال اعتبار دارد.
در بازار فرابورس، شرکت افق قلعه پارسیان اوراق مرابحه ای بــه ارزش ۱۵۰ میلیارد تومان منتشر کرده که این اوراق نیز از پشتوانه تعهد پذیره نویسی از سوی موسسات معتبر بهره مند شده است.
این اوراق به نحوی طراحی شده اند که بتوانند نیازهای مالی شرکت را در دوره های زمانی تعیین شده تامین کنند و به رشد و توسعه فعالیت های اقتصادی آن کمک نمایند.
از سوی دیگر، در بورس کالا دو شــرکت کرمان باری آرگ و فــولاد صنعت صنایــع تبریز به منظــور تنوع بخشی به منابع مالی خود و جلب سرمایه گذاران جدید، اقدام به انتشار اوراق سلف هر یک به ارزش ۱۰۰ میلیارد تومان کرده اند.
مدت اعتبار این اوراق دو سال بوده و تعهدات پذیره نویسی آنها نیز توسط موسســات مالی متعهد به انجام رسیده است.
به طور کلی، جمع کل اوراق بدهی منتشرشده از سوی بخش خصوصی در مهرماه ۱۴۰۳ به مبلغ ۲/۶۰۰ میلیارد تومان می رســد.
در این میان، شــرکت ســپید ماکیان و شرکت توسعه صنایع و معادن غدیر به طور خــاص، با تکیه بر رتبه اعتباری و پشــتوانه های مالی خود، جمعا مبلغ ۲/۵۰۰ میلیــارد تومان اوراق بدهی را منتشــر کرده اند که این نشان از اعتماد بالای بازار به این شــرکتها و ظرفیت بالای آنها برای جذب ســرمایه دارد.
این اوراق که برای دوره های زمانی دو و سه ساله منتشر شده اند، نقشی کلیدی در تامین مالی شــرکت های خصوصی ایفــا می کنند و به آنها امکان می دهند تا پروژه های خود را توسعه دهند و به رشد اقتصادی کشور کمک کنند.
«روزنامه جهان صنعت - 15 آبان 1403»