بازیگر اصلی مهار تورم کیست؟

 

 

 

 

 

تورم بالا و بی ثبات، علاوه بر آثار زیانبار مذکور موجب خدشه دار شدن اعتبار سیاستگذاران کلان اقتصادی به ویژه بانک مرکزی شده و تداوم آن می تواند موارد حاد بی ثباتی سیاسی را در کشور موجب شود.

 

از این رو ، شناخت عوامل موثر بر بروز تورم و راهکارهای مقابله با آن نه تنها منجر به گسترش و بسط عدالت اجتماعی در جامعه می شود، بلکه گامی مهم در جهت ثبات اقتصادی و ایجاد شرایط مناسب برای رشد و توسعه پایدار است.

 

در تعریفی ساده، تورم عبارت است از افزایش سطح عمومی قیمت ها در یک دوره زمانی معین.

 

بر این اساس تقسیم تورم به انواع گوناگون ضعیف، متوسط، شدید یا افسار گریخته چنان که در ادبیات اقتصادی مطرح است، در واقع ذکر مصادیق آن است و اگر نه همه در ماهیت(افزایش سطح عمومی قیمت ها) یکسان هستند.

 

تورم دلالت بر وضعیتی دارد که در آن تقاضای پولی برای محصول نسبت به تولید رشد می کند، وضعیتی که در غیاب کنترلی موثر، به صورت افزایش قیمت یک واحد از کالای تولید شــده آشکار می شود.

 

در بعضی مواقع تورم زمانی به وجود می آید که سطح عمومی قیمت ها به میزانی که افزایش در بازدهی عوامل و فرآیند های اقتصادی ایجاب می کنند، تنزل نیابد.

 

 

 علل بروز تورم در ایران در یک جمع بندی می توان علل بروز تورم در ایران را به صورت زیر بیان کرد:

 

منطبق بر تئوری های اقتصادی، می توان علل تورم در ایران را از سه منظر مورد توجه قرار داد:

 

- فشار تقاضا، مانند افزایش عرضه پول و سیاست های انبساط مالی به ویژه کسری بودجه دولت.

 

- فشار هزینه، مانند شوک های طرف عرضه، افزایش دستمزد و سایر نهاده های تولیدی به ویژه حامل های انرژی، کاهش ارزش پول و نیز کاهش بهره وری.

 

- عوامل ســاختاری اقتصاد، مانند رشد نامتوازن بخش های مختلف اقتصادی، وابستگی درآمدهــای دولت به درآمدهای ناشــی از بخش نفت، کشــش ناپذیری عرضه در بخش کشاورزی، ماهیت و پیامدهای راهبردی صنعتی شدن با تکیه بر الگوی جانشینی واردات و محدودیت های موجود در عرضه نهاده های تولیدی مانند نیروی کار ماهر، مواد اولیه ، حمل و نقل و انرژی و محدودیت های موجود در تجارت خارجی.

 

- در اقتصاد ایران ساختار هزینه ای و درآمدی دولت به گونه است که وضعیت مالی دولت را با نوعی ابهام و بی ثباتی مواجه می ســازد.

 

 

یکی از ویژگی های اصلی نظام مالی دولت، اتکای بیــش از حد آن به درآمدهای ارزی حاصل از نفت و گاز همراه با لختی هزینه های جاری است.

 

بیش برآوردی درآمدها در کنار کم برآوردی هزینه های جاری در بودجه کشور به روالی عادی در بودجه نویسی های سالیانه تبدیل شده است.

 

کسری بودجه ناشی از این خطای استراتژیک که نتیجه محتوم آن استقراض دولت از بانک مرکزی، افزایش پایه پولی و با ضریب فزاینده مربوطه افزایش نقدینگی در کشور است، یکی از عمده ترین دلایل بروز تورم ساختاری در ایران است.

 

• مطالعات انجام گرفته نشان می دهند اثر تزریق نقدینگی به اقتصاد کشور در یک دوره ظاهر نمی شود؛ بلکه در دوره های بعدی نیز اثر آن تداوم می یابد.

 

این امر اولا بیانگر آن است که کنترل حجم پول در زمان حال می تواند به کنترل قیمت ها در زمان آتی بیانجامد، ثانیا چون آثار تورمی ناشی از اعمال سیاست های پولی در یک دوره ظاهر نمی شود، لذا اتخاذ سیاست پولی فعال توسط بانک مرکزی توصیه نمی شود.

 

• نتایج مطالعات گوناگون حکایت از آن دارد که آثار رشد پول بر رشد اقتصادی پس از مدتی از بین می رود (به صفر می رسد)، لکن آثار آن بر تورم پایدار بوده و نهایتا شوک پولی انبساطی، خود را به شکل تورم بالاتر نمایان می کند.

 

• با توجه به ماهیت بی ثبات قیمت نفت و درآمدهای نفتی کشور، بررسی ها حکایت از آن دارند که هر دو شوک مثبت و منفی نفتی، منجر به افزایش تورم در ایران شده است.

 

اعمال سیاست های انبساطی مالی در زمان گشایش درآمدهای ارزی و تامین کسری بودجه پدیده آمده ناشی از کمبود منابع ارزی توسط بانک مرکزی که منجر به افزایش پایه پولی می شود دلیل بروز تورم در شــرایط مذکور است، لذا ضرورت وجود حساب ذخیره ارزی و پایبندی به اهداف تشکیل آن، از این منظور کاملا قابل دفاع است.

 

• اثر باز بودن اقتصاد بر میزان تورم داخلی باید از دو منظر مورد ملاحظه قرار گیرد.
•  

از یک طرف هر چه اقتصاد ایران بازتر باشد، انتظار می رود اثرپذیری تورم از ادوار تجاری داخلی کمتر شده و تورم نوسانات کمتری داشته باشد و از طرف دیگر افزایش قیمت نسبی کالاهای وارداتی همانند شوک عرضه در اقتصاد عمل کرده و تورم را افزایش می دهد.

 

لذا مطالعه آثار پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی با تمرکز بر آثار تورمی یا ضد تورمی آن موضوعیت دارد.

 

• از ویژگی های بارز تورم در ایران پایداری آن است.

 

پایداری بدین معنا که وقتی میزان تورم از روند میانگین خود منحرف می شود برای مدتی طولانی در وضعیت جدید باقی می ماند.

 

به بیان دیگر چنانچه نرخ تورم از سطح هدفگذاری شده توسط مقامات پولی منحرف شود، حداقل چندین فصل طول می کشد تا به سطح مطلوب خود باز گردد.

 

بنابراین پایداری تورم مانع کاهش آن به سطوح قابل کنترل خواهد شد.

 

چرایی استمرار تورم در کشور در نشست مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری ضمن تشریح چرایی استمرار تورم در کشور عنوان شد که رشد مخارج جاری دولت، رشد حجم پول و انتظارات قیمتی، سه رکن همیشگی در اقتصاد ایران است و اگر می خواهیم تورم را مهار کنیم باید برای کنترل این سه مسئله فکر و ایده دقیقی داشته باشیم.

 

محمد جعفری-عضو هیئت علمی دانشگاه و رئیس امور اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه کشــور

 

- اظهار کرد: واکاوی مساله تورم در اقتصاد ایران را باید به صورت جدی مورد دقت قرار دهیم چرا که تورم به عنوان یک پدیده مهم و تاثیرگذار در زندگی مردم می بایست به صورت اساسی تدبیر شود.

 

وی در تشــریح موضوع این نشســت افزود: حذف ارز 4200 یک جراحی بزرگ بود که دولت های قبل از اجرا و تبعات تورمی آن به شدت واهمه داشتند با این وجود دولت سیزدهم تصمیم گرفت این جراحی را انجام دهد و شاهد این بودیم که در ماه ابتدای اجرای طرح تورم 2021 نقطه ای را تجربه کردیم و در ماه گذشته تورم به 4.4 رسید و امیدواریم تا دو الی سه ماه آینده این وضعیت کنترل شود.

 

تحقق رشد 8 درصدی نیازمند 10 هزار همت سرمایه گذاری است عضو هیئت علمی دانشگاه و رئیس امور اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه کشور معتقد است برای رشد 8 درصدی در سال آینده ما نیازمند 10 هزار همت سرمایه گذاری هستیم که درحال حاضر با این عدد فاصله داریم؛ همچنین به جهش ســرمایه گذاری نیاز داریم و این جهش بی تردید نیازمند رشد سرمایه گذاری در کشور است.

 

 

سجاد برخورداری- دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در تبیین عوامل تعیین کننده تورم در کشــور گفت: در یک مدل کلان اقتصادی یک بخش تقاضا، یک بخش عرضه و یک بخش انتظارات وجود دارد هر کدام از این بخش ها دچار تحولات مختلف است که در خصوص تاثیر گذاری این بخش ها در تورم باید بررسی های دقیقی انجام شود.

 

این استاد دانشگاه ادامه داد: شاید در بخش شکل گیری انتظارات بیشترین تحولات اتفاق می افتد که ما داده های دقیقی در این زمینه نداریم.

 

وی در پاسخ به این پرسش که تورم از چه عواملی تاثیر می گیرد؟ تشریح کرد: تورم پدیده ای است که از جانب مخارج دولت، حجم پول، شوک های سمت تقاضا و شوک سمت تولید، تغییرات در انتظارات قیمتی شکل می گیرد که این شش عامل، بازیگر اصلی در حوزه تورم هستند و مجموع این عوامل شرایط اقتصاد را تحت تاثیر قرار می دهند.

 

برخورداری در ادامه ســخنانش افزود: مخارج جاری دولت به صورت مستقیم بر تورم تاثیر می گذارد و رشد نقدینگی هم نسبت مستقیم روی تورم دارد.

 

با این وجود موضوع انتظارات تورمی در کشور ما مورد توجه پژوهشــگران نیست و متاسفانه اصلا دیتاهای لازم در این خصوص تولید نمی شود این در حالی است که انتظارات به شدت در شکل گیری تورم تاثیر گذار است؛ بنابراین با توجه به عدم وجود داده های قابل اتکا، قیمت طلا در کشور می تواند به عنوان یک نمودار از افزایش انتظارات تورمی مورد استفاده پژوهشگران باشد.

 

نباید از یاد برد که در شکل گیری انتظارات تورمی، نظر آحاد مردم بسیار مهم است.

 

لذا بر اساس نظر شخصی در نبود داده های دقیق آماری در خصوص شاخص انتظارات، قیمت سکه می تواند نمایانگر این شاخص در اقتصاد ما باشد.

 

دلایل رشد تورم در چند ماه اخیر چیست؟ این کارشناس اقتصادی در تشریح دیگر دلایل تورم در چند دهه اخیر ادامه داد: بحث حباب بالای ارزش ســهام و حجم بالای درآمدهای صوری که نتیجه این حباب بود در دو مقطع تاریخی به افزایش تورم در کشور ما منجر شد و این پدیده به دولت فشار زیادی وارد کرد.

 

وی ضمن بیان نقش یارانه های نقدی در افزایش تورم گفت: واریز یارانه های نقدی چه در ابتدا و چه اکنون عامل دیگری در خصوص رشد تورم در کشور است این در حالی است که سومین شوک تاثیر گذار در پدیده تورم حباب بالای بازار سهام 96-97 بود و این پول های خارج شده از بازار سهام به صورت مستقیم در بازارهای دیگر تاثیرگذاری کرد.

 

برخورداری پدیده وام های زود بازده را از عوامل دیگر در پدیده تورم دانست و تصریح کرد: از دیگر عوامل موثر در پدیده تورم وام های حمایت از بنگاه های زود بازده بود که به شوک تورمی منجر شد؛ همچنین رشد قابل توجه درآمد های نفتی در سال های 1390 و 1391 به عنوان شوک سمت تقاضا در اقتصاد ایران عمل کرد و اتخاذ سیاست های انبساطی توسط دولت در پی افزایش بهای نفت به شدت در ظهور تورم بالا تاثیر گذار بود.

 

این مدرس دانشگاه در تشریح شوک های اقتصادی سمت عرضه در اقتصاد ایران بیان کرد: پدیده تحریم ها همواره بر اقتصاد ما تاثیر مستقیم داشته البته فراموش نکنیم تاثیرات شوک ها در کوتاه مدت تخلیه می شود.

 

تحریم های بین الملل و چند برابر شدن نرخ ارز و در ادامه عدم رشد تولید ناخالص داخلی، در طول این بیست سال متوسط رشد 5.2 درصد را تجربه کردیم در صورتی که می بایست بالاتر از این رقم می بود.

 

وی در تشریح چرایی استمرار تورم در کشور گفت: رشد مخارج جاری دولت، رشد حجم پول و انتظارات قیمتی، سه رکن همیشگی در اقتصاد ایران است و اگر می خواهیم تورم را مهار کنیم باید برای کنترل این سه مسئله فکر و ایده دقیقی داشته باشیم.

 

برخورداری در ادامه سخنانش ضمن بررسی دلایل اصلی تورم افزود: سیاست های حمایتی دولت به صورت فزاینده در حال رشــد است، افزایش دستمزدها نیز شیبی فزاینده را تجربه می کند و در این حال رشــد حجم پولی امری طبیعی اســت که از رابطه غلط بین دولت و بانک ها به وقوع می پیوندد بنابراین باید رابطه دولت با نظام بانکی کاملا اصلاح شود در واقع بانک ها نباید نقش صندوق را برای دولت ایفا کنند؛ متاسفانه ما شاهد اتخاذ سیاست های پولی درستی نبوده ایم.

 

این مدرس دانشگاه در پایان سخنان خود ضمن تبیین دلایل شوک های اقتصادی و لزوم مدیریت این شوک ها در اقتصاد ملی اظهار کرد: مدیریت شوک های اقتصادی خیلی مهم است.

 

تورم نه در ایران بلکه در هیچ جای دنیا به صورت دستوری کاهش پیدا نمی کند؛ لذا نباید از یاد برد که تورم علت اقتصاد نیست بلکه معلول وضعیت اقتصادی است.

 

نقدینگی در اقتصاد ایران لزوما محصول رشد پایه پولی نیست همچنین الناز باقرپور- پژوهشگر و مدرس دانشگاه- به بررسی ماهیت تورم در اقتصاد ایران پرداخت و گفت: اقتصاد ایران از سال 60 به این سو چندین جهش تورمی را تجربه کرده است.

 

در پس این شــوک های تورمی باید این سوال را به صورت جدی پرسید که آیا تورم نتیجه افزایش عرضه پول است؟ این پژوهشگر اقتصاد، ضمن بررسی مدل های فکری در عرصه اقتصاد افزود: نئوکنزین ها و پست کنزین ها دو طیف نظر را در این زمینه دنبال می کنند در نگاه اول تورم یک پدیده پولی است اما در دیدگاه مکتب پست کنزین ها به بحث درون زایی پول توجه می کنند و معتقدند خلق پول توسط بانک ها پدید می آید؛ بنابراین به زبان ساده می توان گفت در اقتصاد ایران هم بانک ها و هم بانک مرکزی در افزایش پول نقش بازی می کنند.

 

 

باقرپور ادامه داد: از آنجایی که تورم از نوع فشار هزینه در اقتصاد ایران مورد توجه است باید پرسید چه رابطه ای بین نرخ ارز و تورم در کشور وجود دارد؟ وی افزود: بر اساس تحلیل داده ها علیت از جهش های تورمی نرخ ارز به سمت ایجاد تورم در کوتاه مدت حرکت می کند و در بازه زمانی طولانی تر تورم هم در افزایش نرخ ارز تاثیر گذار است.

 

این پژوهشگر نقدینگی در اقتصاد ایران را لزوما محصول رشد پایه پولی ندانست و تشریح کرد: نقدینگی از چند برابر شدن پایه پولی و همچنین عملکرد بانک ها همزمان اتفاق می افتد.

 

در واقع هم بانک مرکزی و هم فعالیت بانک ها همزمان به سمت خلق پول حرکت می کنند لذا بر این باور هستم در خصوص درون زا و برون زا بودن پول در اقتصاد ایران بانک مرکزی قدرت کمتری در کنترل تورم را دارد تا بانک ها.

 

باقرپور خاطر نشان کرد: تورم شتابان کسری بودجه دولت را به سرعت افزایش خواهد داد و این مهم به افزایش نقدینگی منجر می شود بنابراین کسری بودجه، نقدینگی و تورم خود معلول یک علت اساسی مانند(نرخ ارز) است.

 

 

«روزنامه اقتصادی امروز - 8 مرداد 1401»