چراغ خاموش برنامه هفتم
هشدار مرکز پژوهش های مجلس؛ 
مرکــز پژوهش هــای مجلس شــورای اســلامی در گزارشی تحلیلی، عملکرد ســال نخست برنامه هفتم پیشــرفت در فصل انرژی را بررســی کرده و نشــان می دهد که با وجود تمرکــز بر حل ناترازی گاز و برق، اهداف کلیدی مانند بهینه ســازی مصــرف انرژی و محقق نشده اند.
توسعه تجارت منطقه ای انرژی عمدتا این گزارش بر چالش های اصلی از جمله حذف ایران از معادلات انــرژی منطقه و عدم شــفافیت مالی در صنعت نفــت و گاز تأکید دارد و هشــدار می دهد که ادامه رونــد فعلی می تواند اهداف نهایــی برنامه را به خطر بیندازد.
برنامه هفتم پیشــرفت کشور با تمرکز بر چهار مسئله کلیدی در صنعت انرژی شــامل ناتــرازی انرژی به ویژه در گاز طبیعی، حذف ایــران از معادلات انرژی منطقه و جهان، متوقف مانــدن زنجیره ارزش نفت و گاز در مراحل اولیه، و نبود شفافیت مالی در درآمد و هزینه های این صنعت تدوین شــده است.
این مسائل که ریشه در سال های گذشــته دارند، در قانون برنامه هفتم با احکام و اهداف کمی مورد توجه قرار گرفته اند تا پایــداری تأمین انرژی تضمین شــود.
با این حال، گزارش مرکز پژوهش ها نشــان می دهد که در ســال نخســت اجرا، یعنی تا پایان 1403، پیشــرفت کلی محدود بوده و بســیاری از اهداف در مراحل ابتدایی باقی مانده اند.
ناترازی انرژی به عنوان ابرچالش اصلی، نه تنها گاز طبیعی را دربرمی گیــرد بلکه برق، بنزین و گازوئیل را نیز تحت تأثیر قرار داده اســت.
گزارش تأکید می کند که کســری گاز در زمستان 1403 به 531 میلیــون مترمکعب در روز رســیده، که معادل 72 درصد تقاضا اســت.
این وضعیــت، زنجیره ای از مشکلات را ایجاد کرده، از جمله فشار بر سوخت های مایع در نیروگاه ها و اختــلال در تأمین برق.
در بخش برق، حداکثر توان تولید در اوج مصرف به 3.62 هزار مگاوات رســیده، اما تقاضا 80 هزار مگاوات بوده که 72 درصــد بیش از هدف گذاری اســت.
این انحراف، فشار مضاعفی بر شبکه وارد کرده و ضرورت مدیریت مصرف را برجسته می سازد.
تبعات اقتصادی و اجتماعی ناترازی بنزین و گازوئیل
ناترازی بنزین و گازوئیل نه تنها فشــار مستقیمی بر منابع ارزی کشــور وارد کرده، بلکه منجر به افزایش تورم و تحمیل هزینه های ســنگین بــر اقتصاد ملی شده است.
در قانون بودجه ســال 1403، 140 هزار میلیارد تومان برای جبران کســری بنزین و گازوئیل از طریق واردات و تهاتر در نظر گرفته شد.
این رقم در سال 1404 نیز در همین حدود بوده است.
این مسئله نشــان می دهد که مدیریت نادرست مصرف و توزیع این حامل ها، می تواند امنیت انرژی و ثبات اقتصادی را با مخاطره مواجه کند.
پیشرفت محدود در اهداف کمی بخش برق
در بخش برق، اگرچه ســهم معاملات برق در بورس انرژی به 48 درصد از کل معاملات رسیده که معادل 80 درصــد از هدف نهایی برنامه هفتم اســت، اما در حوزه های کلیــدی دیگر عملکرد مطلوبی مشــاهده نمی شــود.
میزان تحقق اهداف بخش برق در ســال 1403 تنها 53.4درصد بوده و میزان تحقق نســبت به هدف گذاری نهایی برنامــه تنها 4.2 درصد برآورد شده است.
در زمینه بهینه ســازی مصرف انرژی نیز عملکرد محقق شده تنها 53.4 درصد از هدف سالانه را تشکیل می دهد.
عملکرد ضعیف در بهینه سازی مصرف انرژی در برق
بهینه سازی مصرف انرژی، یکی از اولویت های برنامه هفتم، در بخش برق عملکردی ضعیف داشــته است.
مجموع بهینه ســازی جدول 10 قانون بــه 8.4 هزار بشکه معادل نفت خام رســیده، اما هدف 15.8 هزار بوده کــه 53.4 درصد تحقق یافته اســت.
در بخش نیروگاهی، 5.48 هزار بشــکه صرفه جویی شــده، با تحقق 85.6 درصدی نسبت به هدف 4.6 هزار، اما در ســاختمان 2.74 هزار با هدف 4.4 هزار، 62 درصد و در صنعت و کشاورزی تنها 0.16 هزار با هدف 5 هزار، 3.2 درصد محقق شده است.
عملکرد بخش نفــت و گاز؛ تولید موفق تر از مصرف
در بخش نفــت و گاز، وضعیت تولید در مقایســه با مدیریت مصرف مطلوب تر اســت.
تولید نفت خام با 139.4 درصد تحقق هدف همراه بــوده و تولید گاز خام نیز با 151.2 درصــد تحقق هدف، عملکرد قابل توجهی داشته است.
با این حال، بهینه سازی مصرف انرژی کــه بــه عنــوان اصلی ترین هدف برنامه هفتم در حوزه انرژی تعریف شــده، در این بخــش کاملا بــدون عملکرد بوده اســت.
شــاخص کاهش مصرف از طریق بهینه ســازی در گزارش وزارت نفت حتی ارزیابی کمی نیز نشده است.
فرصت های از دست رفته در تجارت انرژی
در حوزه تجــارت انرژی، به رغم وجــود فرصت های متعدد، اقدامات مؤثری صورت نگرفته اســت.
حجم تجارت گاز ایران در ســال 1403 حدود 17 میلیارد مترمکعب بوده که تنها 28 درصد از هدف پنج ســاله برنامه هفتــم را محقق کرده اســت.
ســتاد راهبــری تجــارت منطقه ای انرژی در ســال 1403 تشکیل شده، اما تنها یک جلسه برگزار کرده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، این مســئله می توانــد به حذف بیشــتر ایــران از بازار های انرژی منطقه بینجامد.
ضرورت تقویت اجرا برای اهداف نهایی
گزارش مرکز پژوهش ها هشــدار می دهد که با وجود تمرکز برنامه هفتم بر ناترازی انرژی، عملکرد ســال نخســت ضعیف بوده و اهداف بهینه سازی مصرف در هر دو بخش برق و نفت و گاز پیگیری نشــده اســت.
تولیــد در نفــت و گاز موفق تــر بوده، امــا تجارت و مدیریت مصرف نیازمند اقدامات جدی تر است.
ادامه ایــن روند می توانــد پایداری انرژی کشــور را تهدید کنــد و ضــرورت دارد دســتگاه های اجرایی مانند وزارتخانه های نفت و نیرو با همکاری بیشــتر، آیین نامه ها را اجرا و ســازمان بهینه سازی را تشکیل دهنــد.
در نهایت، گزارش پیشــنهاد می کند نظارت مســتمر و اصلاح سیاســت ها برای تحقــق اهداف پنج ســاله ضروری اســت تا ایران از معادلات انرژی منطقه حذف نشود و زنجیره ارزش نفت و گاز تکمیل شود.