واکاوی کارکردهای موافقت‌نامه‌های تجاری «اوراسیا»

ضمن اشاره به روند امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی و آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، موافقتنامه‌های تجاری را ابزاری برای تسهیل تجارت نامید.

توافقنامه‌های تجاری، به منظور کاهش موانع تجاری، تسهیل تجارت و افزایش همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین این کشورها امضا می‌شود.

این توافق‌نامه‌ها در قالب موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد، ترجیحی و منطقه‌ای امضا، و زمینه‌های رشد و توسعه اقتصادی کشورهای عضو را فراهم می‌کند؛ سازمان توسعه تجارت ایران به‌عنوان مسئول مذاکرات موافقت‌نامه‌های تجاری از 1397 مذاکرات خود را با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا آغاز کرد و در ابتدا این موافقتنامه در قالب تجارت ترجیحی تصویب و اجرا شد سپس مذاکرات برای تبدیل موافقتنامه تجارت ترجیحی به موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و 5 کشور اوراسیا آغاز شد.

میرهادی سیدی مشاور امور بین‌الملل سازمان توسعه تجارت ایران و مذاکره کننده ارشد موافقتنامه تجارت آزاد ایران- اوراسیا، در گفت‌وگوی به تشریح نقش موافقتنامه‌های تجاری در تجارت امروز پرداخت.

در ابتدا در باره نقش توافق‌های تجاری در تسهیل تجارت خارجی بفرمایید؟

 عقد موافقتنامه‌های تجاری به عنوان ابزاری برای تسهیل تجارت با بازارهای هدف در جهان امروز رواج پیدا کرده‌اند؛ به همین جهت در حال حاضر بیش از 50 درصد از کل صادرات جهان از امتیاز توافق‌های تجاری بهره می‌بردند این در حالی است که رقم مشابه در ایران حدود 5 درصد است‌‌‌‌‌‌؛ به همین جهت کشور ما یک شکاف بسیار زیادی با میانگین جهانی دارد.

بر همین اساس انجام مذاکره و عقد موافقت‌نامه تجارت ترجیحی و آزاد با شرکای تجاری ایران در دستور کار سازمان توسعه تجارت ایران قرار گرفته است تا مسیر صادرات کشورمان به بازارهای هدف هموارتر شود‌‌‌‌.

اهم کارکردهای موافقت‌نامه‌های تجاری را تشریح کنید؟

تسهیل و کاهش هزینه‌های تجارت و افزایش صادرات غیرنفتی کشور، کاهش تعرفه‌های گمرکی و سایرموانع تجاری، افزایش جذابیت‌های تجاری ایران برای تجار سایر کشورها و ایجاد مسیرها و سازوکارهای ویژه برای تجارت اقلام راهبردی کشور را می‌توان جزو مهم‌ترین کارکردهای موافقتنامه‌های تجاری در نظر گرفت.

ایران پیش از تصویب موافقتنامه تجارت آزاد، موافقتنامه تجارت ترجیحی را با اتحادیه اوراسیا امضا کرد از دید شما این موضوع چه میزان در رشد تجارت با این کشورها تاثیر گذاشت؟

در سال 2015 اتحادیه اقتصادی اوراسیا بین کشورهای روسیه، قزاقستان، ارمنستان، بلاروس و قرقیزستان تشکیل شد. این اتحادیه با جمعیتی بیش از 180 میلیون نفر و 20 میلیون کیلومتر مربع مساحت، رتبه اول تولید گاز و رتبه اول استخراج نفت و رتبه چهارم تولید انرژی برق جهان، و با بیش از 300 میلیارد دلار واردات سالیانه قابلیت تبدیل شدن  به یکی از قطب مهم اقتصادی جهان را دارد.

به همین دلیل کشورمان جزو اولین کشورهایی بوده که پس از تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2015، مذاکرات خود را برای انعقاد موافقتنامه تجاری با این اتحادیه آغاز کرد و پس از دو سال نیم مذاکره، سر انجام در 27 اردیبهشت ماه سال 1397 موافقتنامه تجارت ترجیحی با اقلام تحت پوشش محدود بین طرفین به امضاء رسید.

موافقتنامه فوق در طول 5 سال اجرا نتایج بسیار مثبتی به همراه داشت؛ در سال اول اجرا در اقلام تحت پوشش موافقتنامه صادرات ما 82 درصد افزایش پیدا کرد و این افزایش در سالهای بعد هم با شیب ملایم‌تری ادامه پیدا کرد. 

همچنین در این مدت حجم تجارت فیمابین از حدود یک و نیم میلیارد دلار قبل از اجرای این موافقت نامه، در سال گذشته به بیش از دو برابر رقم فوق افزایش پیدا کرده است.

قبل از اجرای موافقتنامه فوق معمولا نسبت صادرات ایران به واردات از این اتحادیه یک به 3 بود.

یعنی همیشه کسری در تراز تجاری وجود داشت اما این موافقتنامه باعث کاهش کسری تجاری شده و در سال جاری صادرات ایران هم ردیف با واردات بوده و کسری تراز تجاری در حال حذف است.

علاوه بر این اجرای این موافقتنامه ثبات نسبی در تجارت ایران با اعضای این اتحادیه ایجاد کرد و به قوام روابط  تجاری پایدار ایران با این اتحادیه کمک کرد؛ بخش خصوصی از این موافقتنامه حمایت کرده و از آن رضایت داشته است به نحوی که تاکنون شکایتی از این موافقتنامه ثبت نشده است.

این نکته را اضافه کنم که اتاق بازرگانی ایران نیز در مورد ارزیابی این موافقتنامه مطالعه‌ای انجام داده است که این گزارش تاثیر مثبت آن بر تجارت خارجی را تایید کرده و نتیجه این پژوهش توسط اتاق ایران به‌صورت کتاب منتشر شده است.

مذاکرات برای عقد تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از چه زمانی آغاز شد؟

سازمان توسعه تجارت ایران مذاکرات عقد تجارت آزاد با اوراسیا (شامل کشورهای روسیه، قزاقستان، ارمنستان، قرقیزستان و بلاروس) را از سال 1394 با جدیت پی گیری کرد و تا سال گذشته (1402) مذاکرات بین ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا در جریان بوده است.

اولین مرحله مذاکرات در سال 1397 با امضای موافقتنامه تجارت ترجیحی به پایان رسید و در نتیجه آن توافق تجارت ترجیحی بین ایران و 5 کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا منعقد شد که از 5 آبان 1398 اجرایی شده است.

یک سال پس از اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی یعنی از آبان سال 1399 مذاکرات برای تبدیل موافقتنامه تجارت ترجیحی به موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و 5 کشور اوراسیا آغاز شد. 

پس از آن تیم مذاکراتی ایران با مسئولیت سازمان توسعه تجارت ایران، 30 نشست مذاکراتی را با 5 کشور اوراسیایی به انجام رساند که 6 نشست از این 30 نشست مذاکراتی به صورت حضوری و بقیه به صورت ویدیو کنفرانسی برگزار شده است؛ بر اساس موافقت نامه تجارت آزاد فوق تعرفه گمرکی حدود 87 درصد اقلام در بازار اوراسیا برای صادرات ایران به صفر خواهد رسید و زمینه لازم را برای گسترش صادرات ایران فراهم خواهد کرد.

موافقتنامه در 4 دی ماه سال 1402 در سنت پترزبورگ  به امضای 5 کشور عضو اوراسیا و ج. ا ایران رسید. 

این موافقتنامه با تصویب 5 کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل روسیه، قزاقستان، ارمنستان، قرقیزستان و بلاروس و ایران به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.

محصولاتی که تعرفه آنها در طرف اوراسیایی به صفر خواهد رسید در همه فعالیت‌ها و زیر بخش های اقتصادی گسترده هستند؛ بنابراین همه فعالان اقتصادی می‌توانند به‌زودی بدون پرداخت تعرفه گمرکی کالاهای خود را به این بازار بزرگ صادر کنند.

از دید شما عقد موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا تا چه میزان در افزایش مبادلات تجاری بین ایران و این کشورها تاثیر می‌گذارد؟

 پس از اتمام تصویب مجالس قانونگذاری پنج کشور اوراسیا و ایران، موافقت‌نامه تجارت ترجیحی تبدیل به موافقتنامه تجارت آزاد خواهد شد و راه  برای توسعه تجارت ایران و این اتحادیه هموارتر خواهد شد.

اکنون در طرف اوراسیا 4 کشور روسیه، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان مراحل تصویب خود را کامل کرده‌اند و کشور قزاقستان نیز در یک نوبت آن‌ را در مجلس قانونگذاری تصویب کرده و قرار است به‌زودی مرحله نهایی تصویب را به انجام برساند.

همانگونه که می‌دانید این موافقتنامه اول دی ماه در صحن علنی مجلس مطرح شد و با رای مثبت نمایندگان مجلس شورای اسلامی مواجه گردید.

پس از تایید شورای محترم نگهبان مراحل تصویب ملی این موافقتنامه در ایران نهایی می‌شود و مسیر اجرای آن از اوایل سال 1404 هموار می گردد. با اجرای این موافقتنامه تجارت ما با این اتحادیه به وضعیت باثباتی  خواهد رسید و حجم تجارت در سایه آن ارتقا پیدا خواهد کرد؛ مطالعات انجام شده ظرفیت بسیار بالایی در رشد تجارت دو طرف نشان می‌دهد و به باور ما  در سایه اجرای این موافقتنامه به‌تدریج این ظرفیت می‌تواند محقق شود.