فرشــاد مومنی

نســبت به اســتمرار موضوعاتــی مانند عدم شــفافیت در تخصیص ارز و اعتبــارات بانکی، ارائــه آمارهای ساختگی و مهاجرت فزاینده نیروی انســانی با کیفیت هشدار داد و تداوم این موارد را ســبب ضعیف تر شــدن اقتصاد کشور دانست.

فرشــاد مومنی صبح دیروز در نشست فرهنگســتان علوم اظهار داشــت: در ســال ۱۴۰۱ سازمان بهره وری آســیایی در گزارشــی از کارنامه ۵۰ ســاله عملکرد اقتصادی کشورهای آسیایی نشــان داده که در میانه سال های ۱۳۴۹ تا ۱۳۹۸ خورشــیدی تولید ناخالص داخلی ســرانه در کره جنوبی ۱۵.۶ برابر و در مالزی ۳ برابر شــده با این حال این رقم برای ایران با وجود نقش خام فروشــی ایران ۶.۱ برابر بوده است.

وقتی این تنزل قدرت اقتصاد ملی در برابر رقبای بیرونی به تولید بی کیفیت گره می خورد کشور را دچار انحطاط می کند و کاهش توان رقابت و مقاومت اقتصاد ملی را نشان می دهد.

در نهایت، کشــور را در مواجهه با فقر در سطح عامه مردم ناتوان تر می کند.

وی افزود: برای سیاســتگذار هوشــمند باید مایه عبرت باشد که در پنج دهه گذشــته هر قدر به امروز نزدیک تر می شــویم، شــکنندگی کشــور در برابر فقر افزایش پیدا می کند و شاهد هســتیم در یک دوره ســه ســاله و در پایان دهه ۱۳۹۰ اندازه جمعیت فقیر ایران ۳ برابر شــده و از نظر شــاخص فلاکت در سال ۱۴۰۱ رکورد ۱۰ ســاله این شــاخص در کشور شکسته شده اســت.

با این حال بخش هایی از ســاختار قدرت جوری برخورد می کنند کــه انحطاط ایران در دهــه ۱۳۹۰ برای آنها گوارا بوده و به ایــن توجه ندارند که موضــوع نظام ملی مطرح اســت و همه دولت ها نســبت به کارنامه نظام مسئولیت دارند و اینکه به صورت سیاســت زده و شــعاری توپ به زمین دولت دیگری انداخته شــود مشکل کشور حل نمی شــود.

هر قدر به امروز نزدیک تر می شویم به واســطه این برخوردهای سیاست زده آسیب پذیرتر می شویم.

اگر واقعا ساختار قدرت بخواهد راه نجات کشــور را پیدا کند، باید در مواجهه با شعار سال برخورد عاقلانه داشــته باشــد و راه مشــارکت مردم در اقتصاد کشور تخصیص منابع به مردم است.

مومنی ادامه داد: به واقع و در ســه دهه گذشــته تاکنون تا چه اندازه از جا به جایی افراد منتفع شــده ایم؟

ممکن است این امر دستاوردهای مقطعی داشــته باشــد اما وقتی ایده مشارکت مردم مطرح می شود باید راه اصولی مشــارکت مردم پیشنهاد شود و باطل السحر سوء کارکردها در این زمینه شفاف سازی در تخصیص منابع اســت.

آنهایی که به شکل ظاهرالصلاح به نظام تصمیم گیر توصیه به پــاک کردن صورت مســاله ها و آن را به عنوان راهکار اتخاذ می کنند دوستدار دولت و ملت نیستند.

این اقتصاددان یادآور شد: در ســال های جنگ با وجود شرایط جنگی، حیاتی ترین مســائل مربوط به توزیع رانت در کشــور شفاف سازی می شد در حالی که در آن روزها شرایط برای بروز فساد مســتعدتر بود اما در آن زمان مردم از شفافیت بهره بردند و مدال پاکدامن تریــن دولت در تاریخ اقتصاد صد ســاله ایران نصیب دولت هایی شد که در زمان جنگ در ایران برقرار بودند.

تخصیص ارز و اعتبارات شفاف نیست

مومنی در ادامــه به موضوع عــدم شــفافیت در تخصیص ارز پرداخــت و در این باره گفــت: مهم ترین کانــون خلق بحران در ایران امروز این اهتمام مشــکوکی اســت که در زمینه نحوه تخصیص ارز اتفاق افتــاده و مهم ترین رانت ها را در کشــور به وجود آورده اســت.

بدترین برخوردها را در ســطوح حداقلی شــفافیت در تخصیص دلارهای نفتی داشــته ایم و نظام ملی با این امر دچار بحران مشروعیت ســوزی به دست خود شد؛ وقتی برجام تصویب و ورود دلار به کشور تقویت، انتشار داده های مربوط به نحــوه تخصیص دلارها متوقف شــد در آن زمان من گفتم که این امر تنها به فساد دامن می زند.

وی در مورد به نحوه اختصاص اعتبارات بانکی ایراد وارد دانست و اظهار کرد: مســاله مهم بعدی که ســبب خلق رانت می شود نحوه انتشار داده های مربوط به اعتبارات بانکی است؛ آمارهای پولی تا دی ۱۴۰۲ با یک وقفه زمانی منتشــر شــد، هر کس در حدی اطلاعات داشــته باشــد از نقش این شــیوه تخصیص اعتبارات متوجه می شود که تا چه اندازه رانت و فساد گسترش پیدا کرده و بخش های مولد کشور و اشتغال مولد تا کجا آسیب دیده اســت، روند تحولات بدهــی بانک ها به بانــک مرکزی حکایت از آینده سوزی توســط یک نظام تصمیم گیر پنهانکار دارد و نشــان می هد یک رویکرد فســادزا حیاتی ترین ذخیره استراتژیک کشور را تهدید می کند در حالی که اگر این داده ها به موقع منتشر می شد از فســادها جلوگیری می شد.

همه اینها حاکی از سوء تدبیر فاجعه بار است.

این اســتاد دانشــگاه خاطرنشــان کرد: اگر نهادهای نظارتی می خواهنــد اقتصاد ایــران از این فلاکت، انحطــاط و افزایش وابســتگی به واردات نجــات پیدا کنــد باید در مورد انتشــار داده های مربوط به نحوه تخصیص دلارهــای نفتی و اعتبارات بانکی اعمال اقتدار کنند.

در غیر این صورت ادعاهای ما در مورد شفافیت تو خالی خواهد بود و برای حاکمیت بحران مشروعیت و برای ملت غرق شدن در فلاکت به بار خواهد آورد.

وی تصریح کرد: مبنای تخصیص ۲۰۰۰ دلار به ازای هر کارت ملی چیست؟

آیا نهادهای نظارتی می دانند چند میلیارد دلار با این سیاست دود شد؟

همچنین در آستانه تعطیلات سال جدید ناگهان میزان ارز تخصیصی به مســافران دو برابر می شود، در شــرایطی که کشــور تا این اندازه بحران حاد دارد، اینها از کجا در می آید؟

بســیاری فنر نرخ ارز را ریشــه بسیاری از مشکلات می دانند در حالی که در ۳۰  سال گذشــته بارها گفته شده این فنر اراده مشکوکی برای دادن مجوز به ایجاد شرکت های جدید است و این شــرکت ها دهان های باز و بزرگی برای بلع ارز کشور هستند؛ مجوزهایی که به نام خودروسازی، لوازم خانگی سازی، موتورسیکت سازی و ... داه می شود و جالب آنکه همزمان با ارائه مجوز، واردات این اقلام هم در حال افزایش است.

مومنی افزود: این جریان، فشارهای مهلکی به تولیدکننده وارد می کند و امروز بســیاری از تولیدکنندگان ما دارند ادای تولید را درمی آورند و تبدیل به مونتاژکار شــده اند و بخش بزرگی از خلق ارزشــی که به نام تولید در ایران ایجاد می شود به خارج از ایران مربوط می شود.

مونتاژکاری امروز تبدیل به هیولای ضد ارزی کشور شده در حالی که در مورد روند خطرناک ارزبری در سال های گذشته بسیار هشدار شــده است.

در چنین شرایطی در شــگفتم که نهادهای نظارتی ما چه می کننــد؟

تا زمانی که شفاف ســازی در تخصیص منابع اتفاق نیفتاده مشارکت مردم در اقتصاد ملی یک وعده پوچ است.

این اقتصاددان گفــت: با یک انقطــاع راهبردی میان رشــد اقتصادی با کیفیت رو به رو هســتیم و تا زمانی که این ضربه به تولید را قطع نکنیم ایــن انقطاع از بین نمــی رود و نابرابرهای ظالمانه گریبانگیر اقتصاد و جامعه خواهد بود.

مومنی افزود: اســاس خلق ارزش در این کشور بر خام فروشی گذاشــته شــده و وقتی به این امــر اعتراض می شــود، تحت عنوان صــادرات غیر نفتی از صادرات خــاک و دیگر گونه های خام فروشی گفته می شــود و بخشــی از صادرات فرآورد های نفتی به عنوان صادرات غیر نفتی معرفی می شــود.

در یک دوره ۵۰ ساله نوسانات رشد اقتصادی در ایران تابع درآمدهای نفتی بوده و تغییری در این زمینه اتفاق نیفتاده است.

آمارهای ساختگی مشروعیت سوز است

مومنی در ادامه به ارائه آمارهای ســاختگی ایراد وارد دانست و گفت: سخنگوی دولت گفته در سه سال گذشته از دولت کنونی رشــد اقتصادی با کیفیت در کشــور رقم خورده است اگر این حرف ها با هدف تقویت روحیه مردم گفته می شــود که نه تنها روحیه ساز نیست که مشروعیت سوز اســت و با تکذیب و انکار مشکلات، مشکلی حل نمی شود؛ اگر رشــد بی کیفیت مبنای توســعه اقتصادی در دولت کنونی قرار گرفته که دولت پیشین بیش از دولت کنونی این مدل رشــد را رقم زد اما همان گونه که رشد بی کیفیت در دولت پیشین موثر نبود در دولت کنونی هم همین پیامد را دارد.

وی افزود: این شیوه ها برانگیزاننده دانایان در سرنوشت کشور نیست؛ نمی شود که هم کسوت دانشــگاهی داشته باشید و هم حرف های غیر قابل دفاع و تکراری بزنید.

نصف ســرمایه گذاری ســال ۹۰ هم اکنون در ایران انجام نمی شــود، چرا باید با این رویه کشور را در مســیرهای غیرمتعارف قرار دهیم.

همچنین گزارش هایی در مورد کاهش اشــتغال به زیــر ۱۰ درصد گفته شــده اســت، در حالی که این آمار از نرخ طبیعــی بیکاری در کشورهای صنعتی هم بهتر است.

در همین راستا گفته می شود وارد دوره رونق شــده ایم، این چه رونقی اســت که شــاخصی فلاکت رکورد ۱۰ ساله را شکسته است.

این اقتصاددان در ادامه اظهار کرد: موجودی انبارهای تولیدی از ســال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به طور مرتب در حال افزایش است، در حالی که گزارش های رسمی حاکی از آنست که از حدود ۵.۳۹ درصد ظرفیت تولید اســتفاده می شود و دو سوم آن بلااستفاده مانده است و همین تولید اندک هم مشــتری ندارد.

این نشان می دهد اشتغال موجود هم بی کیفیت اســت و تقاضایی برای آن وجود ندارد.

از یک طرف شــاهد افزایــش ۱.۱۳ درصدی موجودی انبار نســبت به هزینه تولید ناخالص ملی هســتیم و از ســوی دیگر حدود ۸.۲۴ درصد کاهش در نســبت تشکیل سرمایه به هزینه تولید داخلی داریم، پس وقتی با نوسان نرخ ارز درآمد تولید می شود انگیزه تولیدکننده لطمه جدی می بینید؛ این مسائل در تسخیر علم قرار دارد.

با علم هم می توانیم بفهمیم چرا به این روز افتادیم و هم می توانیم بفهمیم چطور راه نجات را پیدا کنیم؟

مومنی ادامه داد: بالاترین سطح همبستگی همواره میان تحولات نرخ ارز و نرخ تورم بوده اســت، ایــن را رها کرده اند و دائم در مورد رشــد نقدینگی حرف می زنند و آماری ارائه می دهند که اعتبار علمی ندارد.

در همایشی که وزارت اقتصاد در اسفند گذشــته برگزار شــد همین گونه داده را اعلام کرد.

همزمانی شوک تحریم ها و شــوک های مخرب در نرخ ارز کمر تولید و کمر مردم را شکســته و تا زمانی که برای این متغیرهای کلیدی چاره اندیشــی نشود به ســمت تورم های با کیفیت در حرکت هستیم.

وی خاطرنشــان کرد: از ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ با یک تفاوت بنیادی در نرخ های تورم نســبت به دوره های قبل رو به رو هســتیم و هم از نظر طول دوره و هم از نظر میزان ماندگاری تورم شــرایط خاصی را تجربــه می کنیم، در این شــرایط بایــد ارائه اعداد غیررسمی تریبونی توســط مقامات متوقف شد مقامات برای مسئولیت گریزی از این اعداد عجیب سخن می گویند و تصریح می کنند که اگر ما نبودیم رقم ها بدتر می شد.

این اســتاد دانشــگاه اظهار کرد: توسط ســازمان برنامه و بودجه در گزارشی که مرداد سال ۱۴۰۰ منتشر کرده به پیش بینی نرخ پرداخته است، بر اســاس این پیش بینی قیمت ارز در سال ۱۴۰۰، ۲۵ هــزار تومان، در ســال ۱۴۰۱، حداکثــر ۳۵ هزار تومان و در ســال ۱۴۰۲ حداکثر ۴۶ هزار تومان عنوان شــده است.

در گزارش رسمی دیگری در مورد چشم انداز نرخ ارز که توســط صندوق بین المللی پول در آوریل ۲۰۲۱ منتشر شده نرخ ارز در ایران تا سال ۱۴۰۲، ۵۸۰۰۰ تومان پیش بینی شده بود با این حال آنچه امروز اتفاق افتاده شکاف زیادی با این آمار دارد.

وی همچنین گفت: در سال گذشــته مرکز پژوهش های مجلس در گزارشــی اعلام کرد که نرخ بیکاری اعلام شــده ۱۱ ایراد کارشناسی دارد که آن را بی اعتبار کرده است.

در شهریور سال گذشــته نیز مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی اعلام کرد که در رشــد بدهی دولت در ســال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ ،۳۰ درصد و رشد بدهی شــرکت های دولتی ۹۰ درصد اضافه شده است؛ چطور می شــود که این گزارش های رسمی را هم نمی خوانید و با حرف های نامعتبر تنها مشروعیت ســوزی حاصل می کنید؟

خروج سرمایه انسانی خروج سرمایه مادی است

مومنی در نهایت در جمع بندی گفته های خود در فرهنگستان علوم گفت: نگاهی به عوامل بنیادی رشد اقتصادی بندازید و به رشــدهای بی کیفیت به عنوان ابزار تبلیغات نــگاه نکنید.

وزیر گرامی صمت به ما بگوید آیا صحــت دارد که بیش از ۸۰ درصد کل واردات قطعات منفصله خودرو از چین بوده است؟

اگر بوده که این امر سلطه غیرعادی به چین می دهد، در چنین شرایطی چین چه امتیازهای به مــا در برابر این ســلطه دهی می دهد؟

همچنین واردات این اقلام در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ بیش از ۷۰ درصد افزایش پیدا کرده است.

وی افزود: با هر مقیاســی وضعیــت تولید فناورانــه در ایران را بررســی کنید، می بینید که اوضاع به ســامان نیست و چشم انداز اقتصــادی ایران در ســال ۱۴۰۳ این پیــام را دارد که در صورت تــداوم روند ســال های قبل در عرصه سیاســتگذاری تمام متغیرها ما از نظر کیفیت ســقوط خواهد داشت.

ایران از نظر چشم انداز اشــتغال با کیفیت هم اوضاعی بدتر از سال های گذشــته تجربه خواهد کرد و تدام این روند به کاهش توان مالی دولت می انجامد در نتیجه دولت از انجام تعهدات دولت خود در زمینه آموزش، سلامت، مسکن و... طفره می رود.

این استاد دانشگاه یادآور شــد: امروز بخش زیادی از اختیارات به سران سه قوه داده شده و نمی توان تنها قوه مجریه را خطاب قرار دارد بنابراین کل ســه قوه باید تلاش کنند اعتماد مردم را برگردانند و با شفاف سازی و راه را برای مشارکت فعال مردم در سرنوشت سیاسی فراهم آورند.

مومنی همچنین بیان کــرد: حیاتی ترین نکته کــه امروز باید به حکومتگران گوشزد شــود، مهاجرت فزاینده نیروی انسانی با کیفیت از کشــور است؛ متاســفانه برخی مقامات گفته اند در این زمینه نگرانی ندارند، اگر حســاب و کتــاب در کار بود باید گویندگان این حرف برخورد می شــد؛ خروج سرمایه انسانی به معنای خروج سرمایه مادی نیز است.

«روزنامه اقتصاد مردم - 29 فروردین 1403»