بهبود روابط سیاسی ایران و عربستان چه تاثیر اقتصادی خواهد داشت؟

بنابراین شــناخت دیپلماســی اقتصادی عربستان به عنوان مهمترین رقیب ایران و کشوری که ممکن است در صورت فرجام یافتن مذاکرات ایران با آن، به بازاری مهم در محیط همسایگی بدل شود ضرورت دارد.

 

 

 

 

 

 

جزئیاتی از چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان

 

چشــم انداز ۲۰۳۰ در ســال ۲۰۱۶ تصویب شد و به رویکرد کلان اقتصادی عربســتان شکل داد؛ این سند همچنان مبنای سیاســتگذاری های کلان دیپلماسی اقتصادی عربستان است.

 

این ســند در واقع یک طرح اســتراتژیک بلندپروازانه اســت که برای مدرن سازی و تنوع بخشیدن به اقتصاد عربســتان، عمدتا از طریق کاهش وابســتگی به نفت، توســعه منابــع درآمدی جایگزین و افزایش مشــارکت بخــش خصوصی در اقتصاد طراحی شده است.

 

افزون بر این بهبود کارآمدی نهاد دولت و تبدیل جامعه ســعودی به جامعه مدرن و فراگیرتر از دیگر اهداف این چشــم انداز اســت.

 

البته شــورای همکاری خلیج فارس همچنــان در کانون دیپلماسی اقتصادی عربستان قرار دارد و این کشور از مسیر شــورای همکاری مذاکرات آزادسازی تجاری را به پیش می برد.

 

در حوزه ســرمایه گذاری نیز عربستان کوشــیده تا اصلاحــات بنیادینی در راســتای جذب سرمایه خارجی صورت دهد.

 

از دیگر سو تلاش می کند تا مازاد درآمدهای نفتی را در بخش های جذاب و آینده دار زنجیره های ارزش سرمایه گذاری کند.

 

یکی دیگر از نکات جالب در دستیابی به چشــم انداز ۲۰۳۰ تمرکز بر تجارت خارجی اســت؛ در همین راستا اداره تجارت خارجــی (GAFT) در ژانویه ۲۰۱۹ به عنوان یک نهاد عمومی جداگانه با ۱۴ وظیفه اصلی تأسیس شد تا کلیه مسئولیت های مربوط به تجارت خارجی را که پیش از این توسط وزارت بازرگانی انجام می شد بر عهده بگیرد.

 

GAFT تیم مذاکــره کننده ســعودی را در مذاکرات تجارت خارجی، از جمله موضوعات مرتبط با سازمان تجارت جهانی، رهبری می کند.

 

از جمله وظایف این تیم فراهم آوردن امکان دسترسی صادرات عربستان سعودی به بازارهای خارجی، گشودن بازارهای جدید برای عربستان سعودی، پیگیری اجرای تعهدات عربستان سعودی به سازمان تجارت جهانی، ارائه پیشنهادات در زمینه تعرفه های گمرکی و ارجاع آن به مرجع ذیصلاح، نظارت بر رایزنان تجاری، تقویت تولیدات داخلی از طریق سیاست های تجاری متناسب، توسعه قابلیت شرکت ها برای تجارت خارجی و ... است.

 

همچنین با تشکیل سازمان توسعه صادرات عربستان به عنوان یک نهاد مســتقل ملی تلاش شده از سه طریق به تنوع بخشی به صادرات عربســتان کمک شود که شامل کمک به افزایش آمادگی صادراتی شرکت های کوچک و متوسط، ایجاد فرصت برای کسب و کارهایی که آمادگی صــادرات کالا یا خدمــات دارند و افزایش کارآمدی اکوسیســتم تجاری و تسهیل دسترسی به بازارهای بین الملل می شود.

 

در بخش تولید نیز برنامه ملی توســعه صنعتی با تمرکز بر تجهیزات و ماشــین آلات، منابــع انــرژی تجدیدپذیر، تولیــد دارو، لوازم پزشــکی، بخش خودرو، صنایع مرتبط بــا نفت و گاز، فرآوری مواد غذایی، صنعت هوانوردی و صنایع نظامی در دســتور کار قرار گرفته است.نکته قابل توجه اینکه عربستان به منظور حمایت از صادرات، بانک صادرات و واردات عربســتان (EXIM)  ایجاد کرد و در سال ۲۰۲۰ با ســرمایه ۳۰ میلیارد ریال ســعودی برای تقویت صادرات و حمایت از پروژه های صنعتی و معدنی عملیاتی شد.

 

از سویی دیگر عربســتان با ایجاد مناطق ویژه اقتصادی به دنبال برنامه توســعه صنعتی و لجستیک ملی است.

 

مناطق ویژه اقتصادی بخشی از تلاش های عربستان ســعودی برای جذب سرمایه خارجی و تنوع بخشیدن به اقتصاد نفتی را تشکیل می دهند.

 

 

عربستان و نفت

 

عربســتان یکی از بزرگترین دارنــدگان ذخایر نفتی و صادرکنندگان نفت خام در دنیاست که طبق برخی از گزارش ها بیش از ۷۰ درصد صادرات این کشور را نفت تشکیل می دهد.

 

بر همین اســاس طبق آمار رسمی، ارزش صادرات نفت عربســتان در سال ۲۰۲۲ معادل ۳۳۰ میلیارد دلار بوده که از ســال ۲۰۱۲ بی ســابقه است.

 

نکته قابل توجه آنکه عربستان در سال ۲۰۲۲ به واسطه افزایش بهای نفت و نیز افزایش صادرات این محصول، توانســت مازاد تجاری به میزان ۲۲۲ میلیارد را ثبت کند که نسبت به سال قبل ۸۰ درصد افزایش داشت.

 

 

روابط تجاری عربستان

 

بر اساس آمار رسمی، در سال ۲۰۲۲ صادرات غیرنفتی این کشــور حدود ۸۴ میلیارد دلار بوده که بیشترین میزان در ۱۲ سال گذشته است.

 

شرکای اصلی عربستان نیز کشــورهایی همچون چین، ژاپن، هنــد، آمریکا و امارات هستند.

 

 

فراز و فرود تجارت عربستان و ایران

 

ایران و عربستان هیچ گاه شرکای تجاری اصلی یکدیگر نبوده اند؛ در زمان اوج روابط اقتصادی، مبادلات تجاری میان تهران و ریاض حدود ۸۰۰ میلیون دلار بود که از این رقم ۵۰۰ میلیون دلار واردات از عربســتان و ۳۰۰ میلیون دلار صادرات به عربستان بود.

 

در سال های قطع روابط ایران و عربســتان تجارت میان دو کشــور عملا ً متوقف شده بود و حداکثر به ۴۰ هزار دلار می رسید، اما با آغاز مذاکرات میان مقامات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی تجارت میان دو کشور در سال ۱۴۰۱ بهبود یافت و میزان صادرات ایران به این کشور به ۱۵ میلیون دلار رسید که نسبت به ارقام سال های گذشته جهش قابل توجهی داشته است.

 

 

بازارهای پربازده برای تجار ایرانی

 

بررســی ها نشــان می دهد که اقلام عمــده وارداتی عربستان شامل ماشــین آلات، تجهیزات مکانیکی و برقی، کشــتی و قایق، ســازه های دریایی، دارو، آهن، فولاد، ســوخت معدنی و روغن های معدنی، تجهیزات پزشکی، تجهیزات عکاســی و فیلمبرداری، سنگ ها و مواد پلاستیکی اســت.

 

با توجه به اینکه ایران در برخی از این اقلام بــه ویژه حوزه معدنی، فــولادی و دارویی ظرفیت صادراتی دارد و عربســتان نیز به دنبال توسعه زیرســاخت های صنعتی و فناوری خود است و به نظر می رسد اهمیت نفت برای این کشــور کمرنگ شده، ایران می توانــد از این فرصت به منظور فعال شــدن بازرگانان و تولیدکنندگان ایرانی در بازارهای عربستان به عنوان یک بازار جدید استفاده کند.

 

همچنین کیوان کاشــفی، عضو هیأت رئیســه اتاق ایــران از ظرفیت تراز تجــاری ۳۰۰ میلیارد دلاری عربســتان یاد کرد که می تواند طی ســال های آتی بازار حداقل دو، تا سه میلیــارد دلاری را پیش روی ایران قــرار دهد.به گفته کاشــفی، دو کشــور در زمینه های مختلف نفت، گاز، پتروشــیمی، دانش بنیان و... زمینه همکاری فراوانی دارند و باید از این ظرفیت ها استفاده کرد.

 

 

اثرات بهبود روابط تجاری با عربستان

 

بــا توجه به اینکــه اغلب کشــورهای عربی بــه ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس به نوعی از سیاست های عربستان تبعیت می کنند احیای روابط تجاری ایران و عربستان تأثیر قابل توجهی در ملاحظات این منطقه از جهان دارد.

 

یحیی آل اســحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عــراق در این ارتباط به مهر می گوید:  احیای روابط ایران و عربســتان را در حوزه تجارت باید از دو منظر بررســی کرد.

 

یک بحث روابط مستقیم ما با عربســتان است که ۷ ســال روابط تجاری دو کشور را متوقف کرده بود و رفت و آمدها به حداقل رســیده بود اما با شــرایط پیش آمده موجود روابط تجاری بین دو کشــور بهبود می یابد.

 

وی افزود: نکتــه دوم اینکه عربستان در منطقه کشوری ســابقه دار و با نفوذ است و دارای امکانات نفتی و غیر نفتی است.

 

از طرفی ارتباط تأثیرگذار عربستان با کشورهای منطقه نیز بسیار مهم است.

 

به گفته آل اســحاق، اثرات جانبی حسن روابط ایران با عربســتان در صورت ایجــاد، روی منطقه زیاد است یعنی ارتباطی که بین کشورهای عربی با عربستان وجود دارد می تواند ارتباطات، تسهیلات و رفت و آمدها را برای ایران بهبود ببخشــد و به بهبود روابط تجاری و نقل و انتقالات مالی ایران در منطقه کمک کند.

 

به ویژه شرایط نقل و انتقالات ارزی و کالایی بهتر خواهد شد.

 

 

ورود درهم به ایران

 

نکته قابل توجــه دیگر آنکــه، توافق دوبــاره ایران و عربستان بر گسترش تجارت با امارات متحده عربی هم تأثیر گذار است و با افزایش مبادلات با این کشور، نه تنها بر صادرات به کشورهای ثالث به ایران کمک می کند، بلکه ورود درهم به کشــور بر نرخ ارز تأثیر گذار است و می تواند در کاهش آن مؤثر باشد.

 

 

سرمایه گذاری عربستان در ایران؟

 

 ۲۴ اســفند ۱۴۰۱ «محمد الجدعــان» وزیر دارایی عربســتان اعلام کرد که بعد از دســتیابی به توافق میان ریاض و تهران، ممکن است روند سرمایه گذاری عربستان در ایران بسیار سریع انجام شود.

 

فرصت های سرمایه گذاری زیادی برای عربســتان در ایران وجود دارد.

 

در واکنــش به این موضوع، احســان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایــی دوم فروردین ماه ۱۴۰۲ در مصاحبه ای با خبرگزاری اسپوتنیک تاکید کرد که دولت ما بر اســاس سیاست همســایگی کاملا آماده نوســازی روابط اقتصادی با تمام کشــورهای منطقه است و تحکیم روابط همســایگی را عامل قوی شدن منطقه می داند.

 

ما به لحــاظ فناوری های جدید مثل نانو و بیــو می توانیم منبع صادرات و ســرمایه گذاری باشیم و کشورهایی مانند عربستان هم فرصت تعاملات اقتصادی را خواهند داشت.

 

به نظر می رسد در صورت به فرجام رســیدن توافقات و مذاکرات دو کشور، سال ۱۴۰۲ شاهد تحولات مناسبی در روابط تجاری ایران و عربستان و به تبع آن کشورهای عربی باشیم.

 

 

«روزنامه اقتصاد ملی - 15 فروردین 1402»

   تاریخ ثبت: 1402/01/15     |     |