سرمایه هایی که می روند

بر اساس آمارهــای دبیرخانه شــورای عالی ایرانیان جمعیت مهاجران ایرانی خارج از کشــور در حال حاضر بیش از چهار میلیون نفر برآورد شــده اســت که این تعداد ایرانی به روش های مختلفی از جمله شرایط کاری، تحصیلی، سرمایه گذاری و یا پناهندگی در خارج از کشور زندگی می کنند.

بر اساس آمار تجمیع شده منابــع بین المللی از جمله ســازمان ملــل و بانک جهانی، امارات، آمریکا و کانادا در رده های نخست پذیرش مهاجران ایرانی قرار دارند.

بر اســاس آخرین آمار یونســکو، آمریکا، ترکیه، آلمان، ایتالیا و کانادا هم پنج مقصد اصلی ایرانیانی هســتند که برای تحصیل عازم خارج از کشور می شوند.

بر اساس آمار سازمان ملل، در حال حاضر چهار کشور آلمان، سوئد، هلند و فرانسه در اتحادیه اروپا میزبان بیشترین تعداد ایرانی هستند.

همچنین در سال گذشته، آلمان در جایگاه نخست قرار دارد و پس از آن کشورهای سوئد، هلند و فرانسه به ترتیب در جایگاه های بعدی قرار دارند.

تا پیش از همه گیر شدن کرونا بیشترین درخواست ویزای ثبت شده و همچنین تعداد ویزای شینگن صادر شده برای ایرانیان در اروپا، متعلق به کشورهای آلمان، فرانسه و ایتالیا بوده است؛ لذا آلمان اولین مقصد ایرانی ها برای مهاجرت به اروپاست.

انگلستان هم دومین مقصد مهاجرت ایرانی ها در خارج از اتحادیه اروپاست، علاوه بر این استرالیا همواره یکــی از مقصدهــای اصلی مهاجرت ایرانی ها در همه انواع مهاجرت از جمله مهاجرت کاری بوده به گونه ای که تعداد کل جمعیت ایرانی ها در استرالیا طی سالهای اخیر روندی صعودی داشته است.

به دلیل عوامل مولفه های دافعه ای کشــور مبدا و جاذبه کشــور مقصد در حالی مهاجرت ها عمدتا صورت می گیرد که بر اساس پیمایش نهادهای بین المللی مهاجرت اقتصادی و کاری، مهم ترین نوع و کانال مهاجرت ایرانیان بوده و بسیاری از مهاجرت هایی که از سایر کانال های تحصیلی یا پناه جویی نیز انجام می شود دلایل یا انگیزه های اقتصادی دارد.

نکتــه قابــل تامل اما در این بین این اســت ک مهاجرینی که میل به ماندگاری در کشــور ندارند همان ســرمایه های انسانی کشور هستند که به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی، ناملایمات اجتماعی و یا محدودیت های سیاسی ترجیح می دهند در کشوری غیر از کشور خودشان سکونت داشته باشند، بر اساس گزارش های رسمی شورای عالی ایرانیان 96 درصد از ایرانیان شاغل در کشورهای خارجی مشاغلی را در اختیار دارند که به سطح مهارت متوسط و بالا نیاز دارد.

از سوی دیگر بخش قابل توجهی از مهاجرین ایرانی را می توان ذیل عنوان مهاجرت ســرمایه های انســانی یا فرار مغزها، یعنــی مهاجرت افراد تحصیلکرده و نیروی کار متخصص و مهاجــرت بــا هدف ادامه تحصیل طبقه بندی کرد که این موضوع حاکی از این است که در داخل تمهیداتی آن چنانی برای ماندگاری این سرمایه های علمی و تحصیل کرده اتخاذ نمی شود.

شاخص جهانی رقابت پذیری برای استعدادها که در سال 2013 ایجاد شده یعنی همان سیاست ها و روش هایی که یک کشــور را توانمند می ســازد تا سرمایه انسانی که موجب بهره وری می شود را توسعه، جذب و تقویت کند در ســال 2020، ایران را با کســب نمره 32.68 در رتبه 102(از بین 132 کشور جهان) قرار داده است.

آمارهای رســمی اداره گذرنامه در بازه زمانی بیســت ساله بین 1380 تا 1400 نشان می دهد که المیپادی ها یا همان مدال آوران جشــنواره های علمی بین المللی و جهانی با 37.2 درصد، مشمولین بنیاد نخبگان با 5.25 درصد و رتبه های یک تا هزار آزمون سراسری کنکور با 16 درصد بیشترین درصــد افــراد مقیم خــارج را به خود اختصاص داده اند که یک آمار نگران کننده است.

در کشورهای سطح اول دنیا، ســازمانها و متولیان امر به دنبال شناســایی افراد نخبه در داخل و خارج از کشــور خود می روند و پس از شناســایی آنها، هزینه های گزافی را بابت دسترسی و حفظ شان صرف می کنند اما در ایران مخترعان به طور مکرر به ســازمانها و مراجع مسئول مراجعه می کنند اما کمتر به نتیجه مطلوب دست می یابند و نکته قابل توجه نیز این است که با وجود فعالیت ســازمانها و دســتگاههای متعدد برای حمایت از مخترعین جوان و نخبگان، مخترعان و نخبگان کشور از عملکرد آنها ناراضی هستند.

ســازوکار جذب نخبگان علمی در داخل از ســوی صاحبان صنایع، هیات های علمی دانشگاهی، مراکز دولتی و غیر دولتی به گونه ای اســت که نه به خوبی از صاحبان ایده و ابتکار علمی حمایت می شود و نه بستر به گونه ای فراهم می شود که حس ماندگاری در کشور در این نخبگان علمی تقویت شود و در این شرایط بدیهی است میل به مهاجرت در بین تحصیل کردگان علمی و نخبگان کشور در بالاترین سطح قرار می گیرد.

نخبــه ای که فضای پیشــرفت علمــی را از حیث امکانات و آرامــش فکــری در داخــل فراهم نبیند ترجیح می دهد تحصیلات تکمیلی خود را در کشورهای خارجی ادامه دهد و البته هستند کسان دیگری که سرخورده از فضای اجتماعی و سیاســی و اقتصادی داخل برای تغییرات و زندگی بهتر، امیدی ندارند و به ناچار به مهاجرت مبادرت می کنند.

در مجموع مهاجرت ها به ویژه مهاجرت نخبگان خسارتی عظیم برای کشور به شمار می رود و خروجی نهادهای متولی این بوده است که ایران در زمینه کشورهای دانشجو فرست دنیا در رده دهم قرار گرفته اســت، شــاید چندان امیدی برای بازگشــت نخبگان و چهره های شــاخصی نباشد که کشــور را ترک کرده اند اما حداقل می شــود با تجدید نظر در سیاست ها بتوان از شمار مهاجرت ها به ویژه مهاجرت نخبگان به خارج کاست .

«روزنامه مواجهه اقتصادی - 11 شهریور 1402»