شمار قابل توجهی از کارشناسان و تحلیلگران اقتصاد جهانی بر این باور هســتند که دنیای فعلی در آســتانه یک تغییر گفتمان جدی و عمیق در حوزه اقتصادی است.
در این راستا، قدرت های غربی که پس از جنگ جهانی دوم پایــه نظم بین المللــی کنونی جهان را بنیان نهادند و سیستمی از اصول و هنجارها و البته سازوکارهای نهادین را ایجاد کردند که تا حد زیادی در راستای منافع خود آن ها قرار داشته ِ اســت، در شــرایط کنونی، با یک واقیعت تازه در اقتصــاد بیــن الملل رو به رو شــده اند و آن ظهور قطب های جدید قدرت است.
کنشگرانی نظیر ایران، چیــن، روســیه، و دیگر قدرت هــای نوظهور که رویه های مستقلی را در عرصه بین المللی در پیش گرفته اند، همسو با افزایش قدرت نظامی و سیاسی خــود در محیــط بیــن المللی، بــه نحوی جدی ســازوکارهای بین المللی ســاخته شــده توسط قدرت های غربی در حوزه اقتصادی را نیز به چالش می کشند و به صراحت از ایده هایی نظیر مخالفت با هژمونی دلار، تقویت تجارت با استفاده از ارزهای محلــی، و یــا ایجاد چهارچوب هــای نهادین تازه اقتصادی سخن می گویند.
مسائلی که همه و همه همسو با حرکت نظم جهانی به ســمت یک پیچ تاریخی بزرگ در حال آشــکار کردن جلوه های عینی خود هستند.
به عنوان مثال، چینی ها به نحوی گســترده ای در شــرق آســیا و همچنیــن دیگر مناطــق جهان، ســازمان های منطقه ای و بین المللی اقتصادی را ایجاد می کنند که در نوع خود، هنجارهای تعریف شــده از ســوی قدرت های غربی را به چالش می کشند.
ایران یک الگوی خاص از پیشرفت اقتصادی را در قالب اقتصاد مقاومتی مطرح کرده که در چهارچوب آن توسعه روابط با بلوک قدرت های نوظهور و البته تکیــه بر ظرفیت هــای داخلی در حوزه اقتصادی، برجســته می شــود و روسیه نیز به طور خاص پس از جنگ اوکراین، جنس خاصی از کنشــگری در حوزه تجارت بین المللی را در پیش گرفته و بیش از هر زمان دیگری به این درک راهبردی رســیده که محدود ماندن تنش های سیاسی و ایدئولوژیک در حوزه سیاســی، واقع بینانه با جهان غرب صرفا نیســت و این معادله در عرصه اقتصادی نیز دنبال می شــود.
مســاله ای که روسیه و دیگر قدرت های باید بــرای آن تدابیر خاص خود را نوظهــور حتما داشته باشند.
با این همه، به طور خاص کشورمان پس از روی کار آمدن دولت ســیزدهم، با رسیدن به این درک که جهان غرب به دنبال روابط اقتصادی و سیاسی سازنده و برابر با ایران نیست و به همین دلیــل کشــورمان باید توســعه روابــط با بلوک قدرت هــای نوظهــور و همچنین بازارها و مناطق مغفول مانده در دیپلماسی اقتصادی کشورمان را مد نظر داشته باشد، جنس خاصی از کنشگری را در حوزه مذکور از خود به نمایش گذاشته است.
در این رابطه، شــاهد چندین دور سفرهای رئیس جمهور کشورمان به قاره آفریقا و یا منطقه آمریکای لاتیــن و دیــدار و رایزنی هــای وی و هیات های اقتصــادی ایرانــی با مقام ها و فعــالان اقتصادی کشورهای مناطق مذکور بوده ایم.
در حوزه سازمانی و نهادین نیز در دولت سیزدهم شــاهد عضویت ایــران در ســازمان همکاریهای شــانگهای و یا ســازمان بریکس بوده ایم و البته که ایران به واســطه همکاری های نهادین با اتحادیه همــکاری اقتصادی منطقه اوراســیا، فرصت های قابل توجه زیادی را پیش چشــم خود می بیند.
با این حال، شــرایط تازه در عرصه نظام بین الملل و بــه طــور خاص واقعیت هــای اقتصادی جهان، بایدهای تازه ای را نیز برای کشــورمان ایجاد کرده که توجه به آن ها کاملا مهم و جدی است، از جمله مهمترین آن ها بایستی به ضرورت توسعه زیرســاخت های ایــران در حــوزه فعالیت هــای اقتصادی به ویژه در عرصه راه و حمل و نقل اشاره کــرد.
نبایــد از یاد ببریم که ایران در قابل توســعه همکاری ها با کشــورهای منطقه آســیای میانه و همچنیــن در قالــب ابتکارهای کریدور شــمال- جنوب با روســیه و البتــه ابتکار یک کمربند یک جاده با چین، بازیگری مهم و محوری اســت و اگر زیرســاخت های ریلی و زمینی و دریایی و هوایی خود را نتواند متناســب با این نقش مهم توســعه ِ بخشــد، این دســته از بازیگران منتظر کشورمان نخواهند ماند و همین مســاله ســبب می شــود تا فرصت های زیادی برای کشــورمان از دست برود.
فرصت هایــی که از دل هرکــدام از آن ها می توان منافــع و مزایای قابــل توجهی را برای ایران خلق کرد.
البتــه کــه تشــدید تنش هــای ژئوپلیتیکــی و ایدئولوژیک قدرت های شرقی نظیر چین و روسیه بــا قدرت هــای غربی نیز به مثابــه یک فرصت و کاتالیزور برای ایران جهت توســعه پیوندهایش با قدرت های شرقی ایفا نقش کرده و می کند.
فرصتی که نقش و جایگاه ایران در منظومه تجارت خارجی کنشــگران مذکور و متحدان آن ها را به نحو قابل ملاحظه ای تقویت کرده است با این حال، همانطور که پیشتر گفته شد، عدم توجه به زیرساخت های لازم بــرای توســعه تجارت خارجــی ایران چه با قدرت هــای شــرقی و چــه در قالــب ابتکارهای اقتصــادی بــزرگ آن هــا، به هیچ عنــوان به نفع کشورمان نیست و البته که تعلل در این حوزه نیز به هیچ وجه جایز نیست.
«روزنامه نقش اقتصاد - 29 اردیبهشت 1403»