ابوالفضل شادمان
بررسی عملکرد صنعت بانک داری و تحلیل سلامت بانکی از اهمیت ویژه ای برای ناظرین بانکی، سهامداران و سپرده گذاران برخوردار است.
وجود یک سیستم مناســب برای رتبه بندی بانک ها باعث افزایش سلامت و شفافیت در نظام بانکی و شناسایی ضعف ها خواهد شد.
سیســتم رتبه بندی کملز به عنوان یک سیستم هشدار دهنده سریع، سیستم بســیار کارآمدی برای تعیین سطح ریسک مرتبط با بانک ها است که مقامات ناظر بانک های هر کشور از آن استفاده می کنند تا شرایط مالی، عملیاتی و مدیریتی بانک ها مورد ارزیابی قرار گیرد.
در دولت ســیزدهم برنامه های متعددی از سوی بانک مرکزی با هدف تامین مالی زنجیره ای در شبکه بانکی و ایجاد رویکردهای نوین با استفاده از فناوری در جهت حرکت به سمت نظام بانکی فناورانه در دستور کار قرار گرفت.
رتبه بندی بانک ها براساس بیش از ۴۰ شاخص سال گذشته بود که دکتر ابوذر سروش در سی امین همایش سیاست های پولی و ارزی و در «نشست سیاستی؛ اصلاح نظام بانکی و تثبیت اقتصادی» گفت: مدل کسب و کار بانک ها باید متناسب با نوع آنها، یا کارمزدمحور باشد، یا به سمت شکاف میان نرخ سود سپرده و تسهیلات برود و یا ترکیبی بهینه از این دو؛ لذا اگر قرار است شکاف میان نرخ سود تسهیلات و سپرده را کم کنیم باید اجازه دهیم که کارمزد شبکه بانکی اصلاح شود.
در حال حاضر براساس قانون تقریبا بانک ها اجازه ندارند بیش از بهای تمام شده خدمات، پولی دریافت کنند. وی با تاکید بر شفاف شدن تعریف اصلاح نظام بانکی گفت: باید تعریف مشخصی از اصلاح نظام بانکی داشته باشیم و براساس آن علاوه بر باز تعریف نقش شبکه بانکی در تأمین مالی اقتصاد، نسبت به تعیین تکلیف بانک ها با کیفیت دارایی های پایین اقدام شود.
معــاون نظارت بانک مرکزی با بیان اینکه ناترازی های موجود در اقتصاد خود را در ناترازی های شبکه بانکی نیز نشان می دهد، افزود: در این مسیر و هنگامی که تکالیف قانونی برعهده شبکه بانکی گذاشته می شود، این ناترازی ها به شبکه بانکی سوق پیدا می کند و ما با بانک های ناتراز مواجه می شویم.
از طرفی بانک پایه بودن اقتصاد کشور نیز خود یک مسأله است و اینگونه است که کوچک ترین تغییری در رشد نقدینگی یا کنترل نقدینگی خود را در بروز تأمین مالی بنگاه ها نشان می دهد.
دکتر سروش با اشاره به اینکه اهداف و انتظارات از بانک ها باید در یک مسیر مشخص و شفاف باشد، تصریح کرد: بدین معناکه اگر قرار است رشد نقدینگی از طرق کنترل مقداری ترازنامه بانک ها را کنترل کنیم، نشان دهنده آن است که آن بانک به مانند سال گذشته نمی تواند تسهیلات پرداخت کند و از طرفی فشار های متعددی به بانک ها وارد می شود که در طرح ها و پروژه های مختلف تأمین مالی درگیر شوند.
براین اساس یکی از کار هایی که در بانک مرکزی انجام دادیم تخمین ظرفیت وام شبکه بانکی است.
مقام مسئول بانک مرکزی در توضیح طبقه بندی و رتبه بندی بانک ها از نظر بانک مرکزی خاطرنشان کرد: براساس مدل کملز بانک ها را براساس بیش از ۴۰ شاخص رتبه بندی کردیم و در سال جاری نیز این مدل به کارملز ارتقا یافته و میزان رعایت مقررات نیز به مدل قبلی اضافه شده است؛ لذا طبقه بندی شفافی از بانک ها داریم و این طبقه بندی صرفا برای اســتفاده در بانک مرکزی است و از آن برای تعیین حد رشد مجاز بانک ها استفاده می کنیم.
وی در خصوص تغییر نوع نگرش نظارتی بر عملکرد بانک ها اشاره کرد که با توجه به اقدامات اخیر بانک مرکزی، در حال حرکت از شخص محور به سامانه محور هستیم اگر چه قبلا اقداماتی در بانک مرکزی صورت گرفته بود، اما باتوجه به اهمیت موضوع، تعامل جدید و مناسبی بین حوزه نظارت و فناوری های نوین بانک مرکزی، شکل گرفته است که البته آثار این اقدام طبیعتا به تدریج و به مرور زمان خود را نشان می دهد.
همچنین در این نشست دکتر فرشاد محمدپور با اشاره به نقش نهادی و ساختاری بانک مرکزی در ثبات اقتصادی گفت: نخستین نکته فاصله میان واقعیت موجودی و فعلی بانک مرکزی با انتظاراتی است که از این نهاد در جامعه وجود دارد.
طی سالیان گذشته این خلا افزایش یافته است و ساختار و توان بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر بر بانک ها متفاوت شده است و در همان حال اختیارات بانک ها تحت سیاست گذاری بانک مرکزی هســتند که در این بازه زمانی که اختیارات بانک مرکزی محدودتر شده است، زمین بازی برای آن ها بزرگتر شده است و این فضای فعالیت بانک ها گسترده تر شده است.
معاون توسعه مدیریت و منابع بانک مرکزی توجه به مبحث سرمایه بانک ها را در ثبات اقتصادی مهم ارزیابی کرد و گفت: سرمایه بانک ها از نظر کمیت و کیفیت پاسخگوی شرایط و انتظارات از بانک ها نیست.
این سرمایه در طول ۱۰-۱۲ سال گذشته از محل تجدید سرمایه دارایی های اسمی بوده است و محتوای آن تغییری نکرده است و منجر به بهبود سرمایه بانک ها نشده است.
مقام مسئول بانک مرکزی نکته حائز اهمیت دیگر را هوشمند سازی سیستم ها خواند و تصریح کرد: بانک ها طی سالیان گذشته با سرعت در حوزه فناوری رشد کردند که این امر قابل مقایسه با بانک مرکزی نیست و فاصله زیاد است و شبکه بانکی در این باره پیش است.
کدام بانکها با نظام رتبه بندی به حاشیه میروند؟
رقابت بانک ها در ارایه خدمات به مشتریان درحالی است که با اجرای نظام رتبه بندی، فعالیت بخشی از بانکهای ضعیف و ناکارآمد محدود و چند بانک قوی مورد اعتماد، سکان خدمات رسانی را در دست می گیرند.
وجود بیش از ۳۰ بانک و موسسه مالی همراه با ۲۱ هزار شعبه در کشور، اقتصاد ایران را به کشوری بانک محور تبدیل کرده است.
بانکهایی که اغلب به نفع خود کار می کنند و با خروج از رسالت کاری سالهاست به جای ارایه خدمات مناسب به مردم مسیر بنگاهداری را در پیش گرفته اند.
خیلی از آنها با وجودی که از دارایی های زیادی برخوردارند ولی نقدینگی چندانی نداشته و به دلیل این که بانک مرکزی با درایت برای جلوگیری از خلق پول و رشد نقدینگی، آنها را نسبت به اضافه برداشت منع کرده است، بنابراین بالاجبار مجبورند یا از طریق وام بین بانکی نیازهای خود را تامین کنند و یا اینکه با پرداخت سود بالا، خارج از قاعده و نرخ مصوب تعیین شده برای جلوگیری از خروج منابع، مشتریان خود را راضی نگهدارند، چرا که از نقدینگی لازم برای گردش پول برخوردار نیستند.
این بانکها که معمولا خصوصی می باشند مشکلاتی را نیز به اقتصاد کشور تحمیل کرده اند که به گفته کارشناســان، بخشی از تورم و پس رفت های اقتصادی ناشی از وجود ضعف و کارکردهای غیراصولی فعالیت آنهاست که منجر به رشد میزان نقدینگی یا حبس منابع بانکی در پروژها و بنگاههای اقتصادی نامولد شده است، موضوعی که نه تنها خدمات رسانی نظام بانکی به مردم را زیر سئوال برده بلکه اقتصاد کشور را نیز به چالش کشیده است.
خدمات رسانی به مردم، اولویت نخست همه بانک ها نیست این در حالی اســت بانک ها می توانند با استفاده از امکانات و ظرفیت های موجود، در توسعه بخش واقعی اقتصاد با انجام فعالیت های تولیدی موثر مشارکت نمایند.
زیرا نقش بانکها در انجام فعالیت های اقتصادی و مشارکت آنها در بخش های مولد منجر به رشد و توسعه و ارایه خدمات لازم به مشتریان می شود از طرفی نیز در تأمین مالی بنگاه های بزرگ اقتصادی نقش برجســته ای را ایفا کنند.
ولی اغلب بانک ها این روزها فقط به فکر منافع خود بوده و سرمایه های مردمی که به صورت امانت در دست آنهاست را در بخش هایی چون مسکن و پروژهای بزرگ و یا بعضا بکارگیری پول در بازارهای سفته بازی از طریق شرکت های زیر مجموعه، متاسفانه از رسالت کاری خود خارج شده اند.
در چنین شرایطی بانک مرکزی با هدف ساماندهی نظام بانکی کشور نظارت و کنترل خود را بر عملکرد بانکها بیش از پیش زیاد کرده است به طوری که پس از تاکید این بانک بر اصلاح عملکرد شــبکه بانکی کشــور برای خروج برخی بانک هــا از ناترازی و تهدید آنها به لغو مجــوز، اغلب بانکهایی که کیفیت دارایی آنها نامطلــوب و منابع آنها پاســخگوی نیاز مشتریان نیست به تکاپو افتاده تا بتوانند با راهکارهای اصولی از تیررس بانک مرکزی در امان مانند.
سرمایه های مردمی که در پروژه های برخی بانک ها فریز شده است! برخی بانکها بخش عمده ســرمایه هایشــان در برخی پروژه ها فریز شده است و سپرده های مردمی را با هدف بازگشت سرمایه قابل توجه در جاههایی بکار گرفته اند که اکنون ناتوان در دستیابی آن بوده به طوریکه این بانکها با وجودی که دارایی های فراوانی دارند ولی از وجود نقدینگی تهی هستند، تا جایی که حتی برای پرداخت سررسید سپرده های مردم دستشان خالی مانده است.
در چنین شرایطی است که بانک مرکزی هشــدارهای لازم را به سری بانک های ناکارآمد و ناتراز داده است تا خود را با نظام و مقررات این بانک وفق دهند زیرا در صورت ادامه ناترازی و ناکارآمدی، بدون اغماض مجوز آنها لغو و یا آن بانک در بانکی دیگر ادغام می شود.
نکته قابل توجه این است که چنانچه بانکی میزان دارایی ها و بدهی هایبــش باهم همخوانی نداشته باشــد این نابرابری موجب خواهد شد که بانک در مقابل تقاضای نقدینگی از ســوی سپرده گذاران دچار مشکل جدی شود و چه بسا دامنه این مشکلات تنش های اجتماعی را نیز به دنبال دارد، با این وجود اقدام قاطع بانک مرکزی با رویکرد جمع کردن بساط بانک های ناکارآمد و ناتراز رویکردی درست است تا مدیران ناکارآمد و ســری بانک های ناسالمی که به نفع خود با خلق پول و انجام ســرمایه گذاری در پروژه های ســودآور مشکلات فراوانی را به اقتصاد کشور تحمیل کرده اند جوابگوی چنین معضلی شوند.
مشکل بانک های ناتراز اگر حل نشود بحران آفرین خواهد بود برزو حق شناس، کارشناس بازار، اظهارداشت: بانک مرکزی اگر می خواهد به مشکلات سیستم بانکی پایان دهد باید به انحلال بانکهای ناکارآمد مشکل آفرین بپردازد که البته بر چنین موضوعی تاکید دارد.
اقدامی که کم توجهی به آن بی تردید می تواند مشکلات را بدتر کند چرا که هر چه نسبت به این مسئله کم توجهی شود وضعیت بانکهای ناتراز بدتر خواهد شد.
وی با بیان اینکه مردم از بانک ها خدمات مناسب می خواهند اما اغلب آنها بدنبال فعالیت های اقتصادی به نفع خود هستند، افزود: با نظام مند شدن بانکها و دسته بندی آنها مردم بانک خوب را انتخاب می کنند و بانکهای ناکارآمد خودبه خود به حاشیه می روند.
اما چنانچه نسبت به ترازمند کردن بانکها و رتبه بندی آنها بی توجهی شود، مشکل آنها همچون گلوله برفی که از قله در حال پایین آمدن در حرکت است و هر آن بر حجم آن افزوده تر می شود که این گلوله حجیم در دامنه به بهمن تبدیل خواهد شد و آن وقت حل آن دیگر به آسانی نیست و احتمال تبدیل به بحران وجود دارد، در چنین شرایطی نباید نسبت به ترازمند کردن بانکها و انحلال آنها شعاری رفتار شود، بلکه این مسئله مهم بایستی نمود عملی به خود گیرد.
حق شناس در ادامه افزود: هر چند کثرت بانکها به شرطی که اقتصاد بزرگ تر شده باشد اقدام بدی نیست اما بانکها هم اکنون در انجام فعالیت های اقتصادی که به نفع کشور و مردم باشد رقابت درستی ندارند و چه بسا خیلی از آنها ورشکسته، ناتراز و دارای مشکلات عدیده ای هستند به طوری که بعضا برای سرپا ماندن سودهای موهومی را به مشتریان خود می پردازند.
تلاش بانک مرکزی برای دسته بندی بانکها با هدف ارایه خدمات مناسب به مردم بنا به این گزارش، بانک مرکزی علاوه بر تلاش برای ترازمند کردن بانک ها در حال برنامه ریزی برای دسته بندی آنها متناسب با خدماتی که ارایه می دهند است، اقدامی که به نوعی بیانگر رتبه بندی بانکهاست آنطور که رئیس کل بانک مرکزی نیز تاکید دارد؛ بانکها در قالب فعالیت های تخصصی اعم از تجاری، توسعه ای، قرض الحسنه، جامع و انواع دیگر بانک های تخصصی دسته بندی می شوند.
تا دیگر هر بانکی نتواند هر فعالیتی داشته باشد. به گفته محمدرضا فرزین فعالیت بنگاه داری بانک های تجاری قابل قبول نیست و باید با فروش بنگاه ها از بنگاه داری خارج شوند.
چرا که بنگاه های بانک ها هم با سپرده های مردمی ایجاد می شوند و این پول متعلق به مردم است.
حال با وجودی که مدیران بانک مرکزی تاکید دارند بانک ها علاوه بر ترازمند شدن از جنبه های مختلف نیز از جمله صورت های مالی رتبه بندی خواهند شد، بنابراین بانک ها برای کســب رتبه برتر بایستی رقابت کنند، چرا که بانک مرکزی بر اساس یکسری اســتانداردها، بانک ها را رتبه بندی نموده و با این شــیوه، به بازار و مشتریان علامت می دهد.
به گفته کارشناسان بانکی یکی از مثبت ترین رقابت های بانکی، رقابت در جهت جلب رضایت مشتری است و هر بانکی که در این زمینه موفق تر عمل نماید، پیش زمینه های رشد و توسعه خود را فراهم آورده است و به اتکای آن می تواند برنامه های بلندمدت خود را تدوین کند.
«روزنامه اقتصادی امروز - 16 خرداد 1403»