چندین سال است که ایران در برداشت از پارس جنوبی از قطر جلوتر است اما به اعتقاد کارشناسان، تصمیم اخیر قطر مبنی بر اقداماتی که قصد دارد در این حوزه انجام دهد، ممکن است فرصت را برای ایران کمتر کــرده و چنانچه این موضوع مورد غفلت واقع شود، احتمال دارد این برتری از دست ایران خارج شود.
به گزارشی، میدان گازی پارس جنوبی که در قطر به نام «میدان گنبد شمالی» شناخته می شود، یکی از بزرگ ترین منابع گاز طبیعی جهان اســت که بین ایران و قطر به صورت مشــترک قرار دارد.
این میدان عظیم گازی در خلیج فارس و در عمق زیادی از بستر دریا واقع شــده و سهم قابل توجهی از ذخایر گاز جهان را در خود جای داده است.
میدان گازی پــارس جنوبی ۹۷۰۰ کیلومتر مربع وســعت دارد که از این مقــدار، ۳۷۰۰ کیلومتر مربع در آب های ایران و ۶۰۰۰ کیلومتر مربع در قلمرو قطر قرار دارد.
برداشت گاز از این میدان برای دو کشور بسیار حائز اهمیت است، چرا که هر کدام برای تأمین انرژی داخلی و صادرات به بازارهای جهانی به این میدان وابسته هســتند.
تا چند سال پیش، ایران از نظر برداشت گاز از این میدان نســبت به قطر عقب تر بود.
قطر به دلیل دسترسی به فناوری های مدرن تر و سرمایه گذاری های قابل توجه در صنعت نفت و گاز، توانســته بــود بهره برداری گسترده تری از این میدان داشته باشد.
تولید گاز ایران بیشتر از قطر شد این کشــور در اوایل دهه ۲۰۰۰ با بهره گیری از شرکت های بین المللی و سرمایه گذاری های کلان، پروژه های عظیمی را برای اســتخراج گاز مایع (LNG) راه اندازی کرد که منجر به افزایش قابل توجه صادرات گاز این کشــور شد.
اما از اواسط دهه ۱۳۹۰، ایران با اجرای فازهای متعدد از توســعه پارس جنوبی و جذب فناوری های جدید در صنعت گاز توانســت به تدریج تولید خود را افزایش دهد.
در سال های اخیر، با افتتاح فازهای جدید پارس جنوبی، ایران توانســته است تولید گاز خود را از این میدان به ســطحی برابر و حتی بیشــتر از قطر برساند.
ذخیره گاز در بخش ایرانی میدان پارس جنوبی ۱۴ تریلیون مترمکعب به همراه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی است که نیمی از ذخایر گاز حدود ۷.۵ درصد از کل گاز دنیا و تقریبــا کشور را دربر می گیرد.
ذخایر گازی بخش قطری این میدان، ۳۶ تریلیون مترمکعب است که IEA میزان قابل استحصال گاز در بخش قطری را حدود ۲۶ تریلیــون مترمکعب برآورد کرده اســت.
از علل پیشــی گرفتن ایران از قطــر می توان به اجرای فازهای متعدد پارس جنوبی، ســرمایه گذاری داخلی و همکاری های منطقه ای و بین المللی اشــاره کــرد، ایران طی سال های گذشــته فازهای مختلف توسعه این میدان را با موفقیت به پایان رسانده اســت.
هر فاز شامل بهره برداری از چاه هــای جدیــد، نصــب ســکوهای حفاری و توســعه زیرساخت های انتقال گاز می شود.
پیشرفت فناوری های داخلی و افزایش تولید ایران
با توجه به تحریم های اقتصادی بین المللی و محدودیت های ورود شرکت های خارجی به ایران، کشــور مجبور به تکیه بر منابع و توانمندی های داخلی خود شــد.
ایــن امر منجر به پیشــرفت فناوری های داخلی و افزایش تولید شد و استفاده از فناوری های نوین داخلی، بهره وری خود را افزایش دهد.
این میدان که بیش از ۴۰ درصد از ذخایر گاز کشــور را تأمین می کند، از اهمیت حیاتی برای اقتصاد ایران برخوردار است.
به ویژه در شــرایط تحریم های اقتصــادی و محدودیت های بین المللی، توان ایران در استفاده از این منبع عظیم طبیعی به عنوان یک اهرم مهم برای تأمین انــرژی داخلی و افزایش صادرات مطرح بوده است.
توسعه میدان گازی پارس جنوبی در ایران به صــورت مرحله ای و بر اســاس اجــرای فازهای مختلف انجام شده است.
هر فاز از توســعه این میدان شــامل حفاری چاه های جدید، نصب ســکوهای اســتخراج گاز، و احداث خطوط انتقال به پالایشــگاه ها اســت.
در طول دو دهه اخیر، ایــران با اجرای بیش از ۲۰ فــاز از پروژه پــارس جنوبی توانســته ظرفیت تولید گاز خود را به طرز قابل توجهــی افزایش دهد.
به دلیل محدودیت هــا و تحریم هــای بین المللی، ایــران مجبور به توسعه فناوری های بومی برای حفاری و استخراج گاز توسط شرکت های داخلی شده است.
خودکفایی ایران در پروژه های پارس جنوبی
این خودکفایی به ایران ایــن امکان را داده اســت که بدون وابستگی به شــرکت های خارجی، پروژه های پارس جنوبی را ادامه دهــد.
همچنین بــا اســتفاده از فناوری های نوین حفاری و بهبود بهره وری چاه ها، توانســته است تولید گاز از هر چاه را افزایش دهد.
این اقدامات منجر به افزایش تولید گاز طبیعی و میعانات گازی از میدان پارس جنوبی شــده است.
ساخت و راه اندازی پالایشــگاه های جدید در نزدیکی میدان پارس جنوبی باعث شده اســت که ایران بتواند به سرعت گاز اســتخراج شــده را پالایش و به مصرف داخلی و یا صادرات برساند.
این پالایشــگاه ها توانایی فرآوری گاز برای مصارف مختلف از جمله تولید برق، صنایع پتروشیمی و صادرات گاز مایع (LNG)را دارند.
پارس جنوبی نه تنها منبعی مهم بــرای تأمین انرژی داخلی ایران بوده، بلکه در صادرات گاز و میعانات گازی نیز نقش ایفا می کند.
با گسترش شبکه انتقال گاز به شــهرها و روستاها، دسترســی به گاز طبیعی به عنوان ســوختی پاک و ارزان در سراسر کشور افزایش یافته، همچنین ایران تلاش کرده است تا با توسعه زیرساخت های صادرات گاز، بازارهای منطقه ای و بین المللی جدیدی برای گاز خود پیدا کند.
ایران به دنبال توسعه ظرفیت ها برای صادرات به بازارهای دورتر
علاوه بــر صــادرات گاز از طریق خطوط لوله به کشــورهای همســایه، ایران به دنبال توســعه ظرفیت های LNG برای صادرات به بازارهــای دورتر اســت.
در کنــار گاز طبیعی، اســتخراج میعانات گازی از پــارس جنوبی یکــی از عوامل مهم درآمدزایی ایران اســت.
ایــن میعانات کــه در صنایع پالایشگاهی و پتروشــیمی کاربرد دارند، به عنوان محصولی ارزشمند به بازارهای جهانی صادر می شوند.
توســعه و بهره بــرداری از میــدان گازی پــارس جنوبی با چالش های متعددی روبه رو بوده است که از جمله مهم ترین آنها می توان به تحریم های اقتصادی، محدودیت های مالی و فناوری، و رقابت با قطر اشاره کرد.
با این حال، ایران با تکیه بر شــرکت های داخلی در بخش های حفاری، پالایش و ساخت تجهیزات مرتبط با صنعت نفت و گاز، توانســته است بخشی از نیازهای خود را برطرف کند و به خودکفایی نســبی در این حوزه دست یابد.
مسئله فشارافزایی یک چالشی اساسی
با ادامه روند توســعه فازهــای جدید و ســرمایه گذاری در زیرســاخت های فناورانه، ایران توانایی حفظ و حتی تقویت موقعیت خود در میدان مشترک پارس جنوبی را دارد.
با این حال، مسئله فشــارافزایی این میدان چالشی اساسی است.
طبق برآوردها، تولید گاز ایران از پارس جنوبی از سال ۱۴۰۴ هر سال حدود ۲۸ میلیون متر مکعب کاهش پیدا می کند.
در صورت عدم اجرای پروژه های فشارافزایی، تا سال ۱۴۱۰ تولید روزانه گاز از این میدان ۲۰۰ میلیون متر مکعب کاهش خواهد یافت، کــه به معنای کاهش تولید فعلی به یک ســوم اســت.
در حالی که این کاهش تولید و ابهــام در تأمین مالی ۲۰ میلیارد دلاری بــرای پروژه های فشــارافزایی تهدیدی جدی برای امنیت انرژی کشور به شــمار می رود چراکه قطر با سرمایه گذاری ۴۵ میلیارد دلاری و حضور ۷ شرکت بزرگ نفتی، دو پروژه برای افزایش ۴۸ میلیون تن تولید LNG آغاز کرده است.
سکوهای فشــارافزا با ظرفیت ۲ میلیارد فوت مکعب قابلیت فشــارافزایی به میزان ۹۰ بار دارند.
هدف ایران این است که سکوی فشــارافزا را در یاردهای ساحلی خود بســازد، اما از آنجا که این ســکو حدود ۲۰ هزار تن وزن خواهد داشــت و در ایران ســابقه و تجربه مهندســی تفصیلی، ساخت و نصب ســکو با وزن بیش از ۷ هزار تــن وجود نــدارد، بنابراین باید زیرساخت های موجود را در کشور ارتقاء دهیم.
برداشت گاز از مخزن مشترک پارس جنوبی ســالانه در حال افت است و باید به فکر نگهداشــت تولید در بلوک هــای آن بود.
تاکنون به طور سنتی از بلوک ها برداشــت و انتظار زیادی برای کشور ایجاد شــده اســت.
اکنون حدود ۷۰ درصد تولید گاز کشور از میدان مشــترک پارس جنوبی تأمین می شود.
پیش بینی می شــود که تا ســال ۲۰۳۰ تولیــد گاز قطر با اجــرای این پروژه ها ۶۰ درصد افزایش یابد.
طبق اعلام شرکت ملی نفت ایران، مطالعات امکان ســنجی و طراحی مفهومی تأسیسات فشــارافزایی در دریا و خشــکی به پایان رســیده و قرارداد طراحی مهندسی پایه با مشــاوران داخلی و بین المللی امضا شده است.
این قرارداد بین شــرکت ملی نفت و چهار شرکت داخلی با سرمایه گذاری ۲۰ میلیارد دلار با هدف درآمد ۹۰۰ میلیارد دلاری برای کشور امضا شد.
بر اساس برنامه ریزی ها، تأسیسات فشــارافزایی در ایران در چهار هاب، با ظرفیت کل ۳۴۰ میلیون متر مکعب در روز طراحی شــده و ساخت هاب اول پس از تکمیل مطالعات و اســناد مناقصه EPC از ســال آینده آغاز می شود.
«روزنامه اقتصاد مردم - 27 شهریور 1403»