منطقــه آزاد تجاری ایران محدوده حراست شــده بندری و غیربندری اســت که از شــمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج است.
این مناطق با بهره گیری از مزایایی مانند معافیت های مالیاتی، بخشودگی ســود و عوارض گمرکی، نبود تشریفات دســت وپاگیر ارزی و اداری، تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب ســرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه کشور کمک می کنند.
انواع مختلــف مناطق آزاد بر حســب نوع فعالیت وجود دارد:
- صنعتی بــرای واردات مواد اولیه بــه منظور تولید محصولات صادراتی
- تجاری برای واردات کالاهای عمومی برای فرآوری به محصولات نهایی برای صادرات مجدد
- خدماتی که به اپراتورهــای منطقه آزاد و همچنین شــرکت های فعال در خارج از مناطق آزاد خدمات ارائه می دهد
- منطقه آزاد تجاری- صنعتی،
- منطقه آزاد گمرکی،
- منطقه آزاد گردشــگری،
- منطقه آزاد شــرکت ها،
- منطقه پردازش صادرات،
- منطقه ممتاز صادراتی و
- منطقه ویژه اقتصادی از انواع دیگر است.
مناطق ویژه اقتصادی به منظور بهبود شــبکه های عرضه و توزیع در کشــور ایجاد شــده است.
در ایران نه منطقه آزاد شــامل کیش، بانه و مریوان، قصرشیرین، قشم، چابهار، انزلی، ارس، اروند و ماکو در فعال است.
اهداف مناطــق آزاد تجاری و ویژه اقتصــادی:
- مناطق آزاد عموما با اهداف صریح یا اعلام شــده زیر ایجاد می شوند
- جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی
- کمک به ایجاد شغل ترویج و تنوع بخشیدن به صادرات
- ارتقای توان فنی داخلی، مهــارت های مدیریتی و دانش فنی
- بازآفرینی مناطق محروم و پر استرس
- کاهش تشریفات گمرکی برای واردات کالا از خارج یا مناطق آزاد تجاری
- عدم تشریفات گمرکی برای صادرات کالا
مزایای مناطق آزاد تجاری و صنعتی:
- ۲۰ سال معافیت مالیاتی
- بدون نیاز به ویزا برای ورود اتباع خارجی
- معافیت گمرکی
- ثبت آسان شرکتها
- شرایط آسان برای صادرات مجدد و ترانزیت کالا
- امکان صادرات محصولات
- اجاره طولانی مدت زمین برای خارجی ها
- سرمایه گذاری خارجی
- بازگرداندن ۱۰۰ % سرمایه و ســود در هر زمان در صورت سرمایه گذاری
منطقه آزاد و مزایای آن:
منطقه آزاد به منطقه ای بندری یا غیر بندری گفته می شود که برخی از قوانین دولتی در آن اجرا نمی شود و یا مزایا و تسهیلاتی برای سرمایه گذاران فراهم می شود هر منطقه آزاد توســط مرجــع خود اداره می شــود و به عنوان یک شــرکت بــا وضعیت قانونی مســتقل ســازماندهی می شــود.
- صــدور مجوز بــرای کلیه فعالیتهای اقتصادی در محــدوده منطقه آزاد صرفا بر عهده مراجع مربوطه می باشد.
- اجاره زمین به اتبــاع خارجی مجاز اســت، اما فروش زمین به بیگانگان یا شــرکتهایی که سرمایه آنها تماما یا قسمتی از آن متعلق به خارجیان است ممنوع است.
- ســرمایه گــذاران خــارجی می توانند با هر نســبت سرمایه گذاری که بخواهند در فعالیت های اقتصادی منطقه آزاد شــرکت کننــد.
- حقوق قانونی ســرمایه گذاران تضمین و حمایت می شــود.
- ســرمایه گذاران خارجی همچنین می توانند با فعالیت بر اســاس مفاد (FIPPA) (قانون ســرمایه گذاری، ترویج و حمایت ایران) از ســرمایه و حقوق خود محافظت کنند.
- اصولا خروج سود و جابجایی ســرمایه حاصل از فعالیت های اقتصادی و عملیــات تجاری در منطقــه آزاد بلامانع است.
- مبادله کالا بین هر منطقه و خارج از کشــور از شمول مقررات واردات و صادرات مستثنی است.
- با این حال، مبادله کالا بین هر منطقه و ســایر نقاط کشــور، تابع مقررات ملی صادرات و واردات کالا است.
مشکلات مناطق آزاد:
در ایران بررسی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و مقایســه آن با اهداف تأسیس این مناطق در طــول بیش از یک دهه در ایران (دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد، ۱۳۸۴) نشــان می دهد که برخی از اهداف مــورد نظر تحقق نیافته و مشــکلاتی پیش آمده اســت؛ و این مشکلات عبارتند از:
- تعیین نــه چندان اصــولی اهداف مربــوط به ایجاد مناطق
- نبود امکانات زیربنایی
- عدم مکان یابی صحیح
- کمبود تسهیلات بیمه ای و بانکی
- عدم اولویت بندی نیازهای هر منطقه
- محرومیت مناطق با وجود هزینه های انجام شده
- ســوء اســتفاده قاچاقچیان از این مناطق، به سبب نبــود ابزارهــای کنتــرلی لازم.
به ســبب نبود ابزارهای کنترلی، مناطق آزاد مورد ســوء اســتفاده قاچاقچیــان کالا قــرار گرفتــه و بر مشــکلات قبلی افزوده شده اســت.
«در حال حاضر بــه دلیل وجود دو گمرک و نبود ابزارهای کنتــرلی لازم، مناطق آزاد به صورت یک پایگاه قاچاق کالا به داخل کشــور تبدیل شده اند.»
در ســالهای اخیر، بسیــاری از منتقدان بــه مدیریت مناطق آزاد تاخته اند و گفته اند که این مناطق عملا به مبادی قاچاق در ایران تبدیل شده است، دولتها سیاســتهایی را اتخاذ کرده انــد که نافی هدف مناطق آزاد باشــد و عــملا باعث افزایــش قاچاق در این مناطق شده اند.
بر اســاس ماده ۱۷ قانون مقررات صادرات و واردات، ســه منطقه آزاد تجــاری کیش، چابهار و قشــم، عرضــه خرده فــروشی کالا را برای مسافران این مناطق آزاد گذاشته بود، از این رو، کسانی که امکان ســفر به این مناطق آزاد را می داشتند قادر بودند به راحتی به کالاهای ســبک و به ویژه پوشــاک و البسه دست پیدا کنند.
طبق ماده ۱۷ قانون مقررات صادرات و واردات، مســافری که وارد کشور می شود، علاوه بر وســایل شــخصی می تواند تا سقف مصوب هیئت وزیــران با معافیــت از حقوق گمرکی و ســود بازرگانی کالا وارد کند.
اما اتفاق دیگری رخ داده است که امــکان ورود انــواع کالا از مناطــق آزاد تجاری را گســترش و نیز قاچــاق را برای قاچاقچیان ســهل تر خواهد کرد.
دولت دهم در مقطــعی از دوران خود، به یکباره تصمیم گرفت چهار منطقه آزاد اقتصادی دیگر به مناطق آزاد فعال کشــور اضافه کند.
مصوبه دولت در خصوص ایجاد مناطق آزاد خرمشــهر، ارس، ماکو و انزلی توسط معاون اول وقت رئیس جمهوری ابلاغ شد، براساس این مصوبه هیئت وزیران قانون یکسان سازی خرده فــروشی در چهار منطقه آزاد خرمشــهر، ارس، ماکو و انزلی به اجرا در خواهد آمد و به این ترتیب، خرید و عرضه هر نوع کالا برای مســافران به این مناطق آزاد خواهد شد.
در این صورت، کســانی که امکان سفر به مناطق آزاد کیش و قشــم و چابهار به دلیل مســافت راه و نیز هزینه های سفر برایشــان سخت و تا حدودی غیرممکن بود، با طی مسافت کوتاهی به مناطق شمال و شــمال غربی ایران و در کمترین زمان، به بازارهای مناطق آزاد ایجادشده دســت پیدا کردند و با توجه به این مصوبه، امــکان خرید و انتقــال کالا از این مناطق به تهران و دیگر شهرهای کشــور را داشتند.
این اقدام موجب خوشحالی اهالی ســاکن در این مناطق آزاد و نیز نمایندگان مردم آن در مجلس شورای اسلامی شد اما قاچاق کالاهای سبک مانند پوشاک را افزایش داد کالایی که واردات آن به ایران با محدودیت مواجه است، از دوبی به صورت قاچاق وارد می شود در حالی که برای امارات اصلا قاچاق به حســاب نمی آید.
اما از آن سو، هر کالایی برای این که از کیش به داخل ایران وارد شود باید تشریفات گمرکی آن انجام شود که این اتفاق در بسیاری از مواقــع رخ نمی دهد.
به این ترتیــب، جزیره کیش به محلی بــرای قاچــاق کالا تبدیل می شــود.
انتقادها به مناطــق آزاد و به طور ویژه کیش و قشــم تــا جایی بالا گرفته که جامعه بازاریــان و بازرگانان کیش، در پاسخ به انتقادها اعلام کرده است: نادیده گرفتن ده ها بندرگاه غیرمجــاز و بازارچه های مرزی کــه به وفور در غرب و اطراف کشور تأسیس و در حال حاضرمعبر ورود انواع کالای قاچاق و بدون کیفیت مصرفی شده اند، پاک کردن صورت مســئله و همچنین فراموش کردن نقش مؤثر و کلیدی مناطق آزاد در اشــتغالزایی و توسعه این مناطق در چند سال گذشته اســت !
«روزنامه اقتصاد مردم - 23 مهر 1403»