بنــادر و مناطق آزاد بــه عنوان یک ابزار سیاســت اقتصادی مهــم و موثر اهمیت زیادی یافته اســت تا بدانجا که سازمان توسعه صنعتی وابسته به سازمان ملــل متحد(UNIDO) تاســیس مناطــق آزاد را ابزاری برای تشویق توسعه صنعت با هدف صادرات به عنوان گزینه دیگر در مقابل سیاســت جایگزینی واردات پیشنهاد کرده است.
تعاریف طبق گزارش مجلس پژوهش های شــورای اسلامی تعریف دقیقــی از مناطق آزاد وجود نــدارد و امروزه واژه های متعددی در دنیا بــرای توصیف این پدیده بکار می رود.
برخی از واژه های متــرادف را اینجا ذکر می شــود منطقــه آزاد؛ منطقــه آزاد تجــاری، منطقــه آزاد صنعتــی، منطقه آزاد تجــاری ـ صنعتــی، منطقه پردازش صــادرات، منطقه ویــژه اقتصادی، منطقه تجارت خارجــی، منطقــه آزاد صــادرات، منطقه صادرات ســاز، منطقه آزاد از حقوق گمرکی. منطقه آزاد تولید، منطقه توسعه ســرمایه گذاری، غیره.
در عین نزدیکی واژه هایی که بــه جای مناطق آزاد بکار می رود در اهداف، ماهیت و عملکرد تفاوت بسیاری با هم دارند.
کنوانســیون کیوتو مناطق آزاد را این طور تعریف می کند: «بخشی از ســرزمین یک کشور که کالای عرضه شده در آن خارج از محدوده گمرکی به شــمارآمده و کنترل های معمول و متداول بر ورود و خروج آنها اعمال نشود.»
بانک جهانــی نیز تعریــف دیگــری دارد که طبق آن تعریف مناطــق تجــارت آزاد و مناطق پردازش صادرات را با هم متفــاوت می داند.
منطقه پردازش صادرات شــکل به نســبت جدیدی از واژه منطقه تجاری آزاد اســت، منطقه تجاری آزاد قلمرو معینی اســت که غالبا در داخل یا مجاورت یــک بندر قرار گرفته و در آن تجارت آزاد با ســایر نقاط جهان مجاز شناخته شده است.
کالاها را می توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این منطقه خارج یا به آن وارد نموده برای مدتی در انبــار ذخیره و در صورت لزوم بسته بندی مجدد کرد.
مناطق آزاد پردازش صادرات علاوه بر تســهیلات فوق و ابنیه و خدمات مورد نیــاز جهت تولید (یعنی تبدیل مواد خــام و کالاهای واســطه ای وارداتی به محصولات نهایی) را با هدف صدور آنها و برخی اوقات جهت فروش در بازارهای داخلی (به شرط پرداخت حقوق و عــوارض گمرکی معمــول) فراهم می کند.
منطقه آزاد پردازش صادرات ناحیه صنعتی ویژه ای است که از نظر فیزیکی یا اداری خارج از مرز گمرکی قرار گرفته و تولیداتش جهت گیری صادراتی دارند.
تسهیلات این منطقه جهت سرمایه گذاران خارجی و تسهیل استقرار آنهاست و مشوق های دیگری هم دارد.
تاریخچه مناطق آزاد در جهان و ایران نخستین بنادر شناخته شده آزاد جهان، در حقیقت، مناطق محصوری با دیوارهــای دفاعی بودند، که در بنادر (چالیس و پیرائوس) یونان باســتان بنا شــده بودنــد.
قدیمی ترین بنــدر آزاد جهان، کــه به طور مشــخص برای افزایش حجم داد و ستد پایه گذاری شــد، بندر آزاد رومی ها واقع در جزیره (دالاس) در دریای اژه بــود، که با هدف افزایــش حجم مبادلات تجاری بیــن مصر، یونان، ســوریه، شــمال آفریقا، آســیا و روم تاســیس شــده بود و همه داد و ستدها بدون دریافت حقوق گمرکی انجام می شــد، بعد از این به بنادر دیگری نظیر (جنــو) و (جبل الطارق) می رســیم که وظایفی همانند بنــدر آزاد (دالاس) داشتند.
پیشــگام حقیقی مناطق تجــارت آزاد، بنــدر آزاد )هامبورگ) اســت، کــه در ســال 1888 میلادی مطابــق 1267 هجری شمســی پایه گذاری شــد.
امتیازات خاصی به این بندر، امتیازات خاصی اعطاء شد برای تولید، مشــروط بر آن که با صنایع داخلی کشــور به رقابت بر نخیزد و بطور مســتمر در جهت صادرات حرکت کند.
در حال حاضر حدود چهارصد بندر و منطقــه آزاد تجاری و بیــش از پانصد منطقه ویژه اقتصادی در جهان وجــود دارد، که هر یک در مقیاس های متفاوتی به فعالیت مشــغول هســتند.
از مهم تریــن این مناطــق در کشــورهای صنعتی می توان: بندر هامبورگ در آلمــان، لینز در اتریش، مارسی در فرانسه، روتردام درهلند، سانفرانسیسکو، میامی و نیویــورک در آمریکا و نیز ناپــل در ایتالیا و شانون در ایرلند نام برد.
در کشورهای جهان ســوم مشهورترین این مناطق عبارتند از: ســنگاپور، هنگ کنگ، کولون در پاناما، کائوهســیونگ در تایــوان و اپن ســینون در کره جنوبی، کاندال و ســانتاکروز در هندوستان و جبل علی واقع در امارات متحده عربی.
رشد سریع ایجاد مناطق آزاد تجاری باعث گردید، که در اوایل دهه هشــتاد میلادی نیز نوزده منطقه آزاد تجــاری در کشــورهای مالــزی، بنگالدش، ســریالنکا، فیلیپین و تایلند بوجود آید و سهم این مناطق در کل تجارت جهان، به میزان چشم گیری افزایش یابد.
در روابط با سایر کشورها اولین منطقه آزاد تجــاری در آمریکا به نام منطقــه آزاد تجارت خارجی شماره یک در بندر نیویورک ایالت متحده آمریکا در ســال 1937 میــلادی (مطابق 1316 هجری شمسی) در محوطه اســکله نیروی دریایی آمریکا ســاختمان شــماره 77 در محله بروکلین نیویورک تاسیس شد که تسهیلات و امکانات برای انبار کردن و تولید کالا فراهم نمودند.
مســاحت انبارها 240 هزار فوت مربــع حدود 8 هکتار اســت که امکاناتی از قبیل ساحل با آب خور عمیق و خط راه آهن بر روی اســکله و ســردخانه انبارهای نگهداری کالاهای مخصوص ساخته شد.
همچنین راه هــای ارتباطــی آن امکاناتی از قبیل فرودگاه بیــن المللی، راه دریایی، جــاده و راه آهن سراســری دارد.
تامین مالی منطقــه جهت ایجاد کارخانجات و تجهیزات از طریق اداره توســعه کار شهر نیویورک صورت گرفته است.
شــرکت هایی که در منطقه ثبت شــده اند و فعال هســتند از مالیــات معاف هســتند لکــن برای شــرکت هایی که از خارج در داخل منطقه مستقر می شوند مالیات در نظر گرفته می شود.
تسهیلات ویژه تا صد در صد در اختیار سرمایه گذاران گذاشته می شــود.
ایالات متحده آمریکا با داشــتن بیش از یکصدوبیســت منطقه آزاد و ویژه اقتصادی در بین کشــورهای جهان دارای بیشــترین مناطق آزاد تجاری اســت.
در آســیا و خاورمیانه اولین منطقه آزاد تجاری در هندوســتان در بندر کاندال واقع در شــمال بندر بمبئی بنام منطقه آزاد تجاری کاندال در ســال 1965 میلادی(1344 هجری شمسی) تاســیس گردید، که امکانات انبار و تولید دارد، کل مســاحت آن 701 هکتار و دارای نیروی کار ارزان و محل ســکونت برای کارگران و امکانات جابجایی کانتینرها اســت.
فرودگاه، راه دریایــی، جاده و راه آهن راه های ارتباطی این منطقه اســت.
کالاهایی که در منطقه تولید می شــوند پنج سال از پرداخت مالیات معاف هستند.
تمام مواد اولیه و ماشــین آلاتی که بــرای تولید به منطقه وارد می شــود از پرداخت مالیات نیز معاف اســت.
افراد خارجی می توانند صددرصد مالکیت تولید خــود را در منطقه داشــته باشــند و پس از اینکه مالیات درآمــد پرداخت شــود کلیه درآمد خالص به خارج کشــور قابل انتقال است.
هیچگونه محدودیتی در صادرات کالا از منطقه وجود ندارد.
در ایــران در ســال 1368 بر اســاس تبصره 19 برنامه 5 ساله اول توســعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اســلامی ایران به دولت اجازه داده شد که در ســه منطقه مرزی کشور اقدام به تاســیس مناطق آزاد تجاری بنماید و به موجب تبصره مــاده 20 همان قانونی، گمــرک ایران و ســازمان بنادر کشــتیرانی نیز مکلف به تاسیس منطقه های ویژه حراســت شــده ای بــرای این منظور شدند.
«روزنامه اقتصاد مردم - اول آذر 1401»
[/sect id=[file]] |