اکنون در ایران مناطق ویــژه آزاد تجاری و اقتصادی زیادی در استان های مختلف تشکیل شده است که فهرســت 7 منطقه آزاد اصلی در این نوشتار تقدیم می آید.
متعاقبا مناطق آزاد کیش در ســال 1368 و قشــم در ســال 1369 و چابهار در ســال 1370 تاسیس و فعالیت خود را آغاز نمودند و پــس از آن منطقه آزاد اروند رود( آبادان ـ خرمشــهر) در سال 1383، بندر انزلی در ســال 1382 و منطقه آزاد تجارتی ارس در سال 1383 شروع به فعالیت نمودند.
منطقــه آزاد تجاری ـ اقتصادی قشــم(اســتان هرمزگان، شهرستان قشم) منطقــه آزاد تجــاری ـ صنعتی کیش(اســتان هرمزگان، شهرستان بندر لنگه) منطقــه آزاد تجــاری ـ صنعتــی ارس(اســتان آذربایجان شرقی، شهرستان جلفا) منطقــه آزاد تجــاری ـ صنعتــی ماکو(اســتان آذربایجان شرقی، شهرستان ماکو و چالدران) منطقــه آزاد تجــاری ـ صنعتــی اروند(اســتان خوزستان، شهرستان آبادان) منطقــه آزاد تجــاری ـ صنعتی چابهار (اســتان سیستان و بلوچستان) منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی(استان گیلان، شهرستان انزلی)
منطقه ویژه اقتصادی ســیرجان، نخستین منطقه ویژه حراست شــده ایران اســت که در چارچوب تبصره 20 قانون برنامــه اول و بند ((د)) تبصره 25 قانون برنامه دوم توســعه اقتصــادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اســلامی ایران قانونا رســمیت یافت و از شهریور ماه سال 1372 با استقرار و افتتاح واحد ویژه گمــرک ایران در منطقــه فعالیت های اقتصادی آن در قالب ساخت و ســاز بهره برداری از انبارهای دپــو و ترانزیــت کالا ـ واحدهای صنعتی تولید و مونتاژ و بســته بندی و تاسیســات خدمات پیشنهادی و رفاهی و اقامتی آغاز شده است.
هدف قانون این اســت که در راســتای پشتیبانی از تولید و همچنین تامین کالا بــرای مصارف داخلی کشــور، توســعه صادرات غیرنفتی و ایجاد تحرک در اقتصــاد منطقــه ای، تمامی نیازهــای وارداتی صنایع وجامعــه، فارغ از شــمول مقــررات اداری حاکم بر گمــرکات کشــور و یا محدودیــت زمانی برای نگهداری و بدون محدودیــت خرید ارز، تحت شرایطی مطمئن و آسان توسط فروشندگان و تولید کنندگان خارجی یا شرکاء ایرانی آنها، برای تـــولید و تجــــارت به این مناطق وارد شود تا مدیـــــران صنایــع و بازرگانان ایرانی وکشــورهای همســایه امکان یابند با ساده ترین تشریفات و کمترین زمـان، نیازهای اساســی خود را از این مناطــق خریداری کنند.
با توجه بــه موفقیت منطقه ویــژه اقتصادی ســیرجان در جهت توســعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ســایر استان های کشــور اقدام به تاسیس هفده منطقه ویژه اقتصادی دیگر نمودند.
خصوصیات مناطق آزاد تجاری:
- معافیت مواد اولیه و کالاهای واســطه ای وارداتی و کالاهای صادراتی از تعرفه های گمرکی
- معافیــت درآمدهای شــرکت ها از مالیات به طور موقت
- عــدم وضع و اجــرای مقــررات دســت و پاگیر و تشکیلات اداری مجهز
- زیربنای اقتصادی مجهزتر و تســهیلات عمومی یارانه
مزیت سرمایه گذاری در مناطق آزاد
منطقه آزاد تجاری برای تشــویق صــادرات صنعتی، شامل کارخانجات تولیدی و صنعتی موقعیت مناسبی برای ســرمایه گذاری داخلی و خارجی دارد.
همان طور که گفته شــد، چنین منطقه ای در بندر یــا فرودگاه یا ناحیــه محصــور محافظت شــده انتخاب می شــود و کالاهای خارجــی از طریق هــوا، دریــا و زمین بدون پرداخت حقوق گمرکی به کشــور وارد و از کشور صادر می شوند.
در مناطق آزاد، اشــخاص حقیقی و حقوقی و موسســات اعم از ایرانی و خارجی و سازمان های بین المللی می توانند طبق ماده 2 مقررات ســرمایه گذاری در مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی ایران ســرمایه گذاری نمایند.
واردات کالا بــه مناطق آزاد خــارج از مقررات صــادرات و واردات و امور گمرکی مناطــق آزاد بوده و از مقررات صادرات و واردات کشــور مستثنی است.
به همین دلیل، از بهترین مناطق برای ثبت شــرکت هم برای اتباع خارجی و هم داخلی به شمار می آید.
سرمایه گــذار می تواند در هر یــک از مناطق آزاد کــه بخواهد فعالیت کند برای این منظور تقاضــای خود را به همراه پرسش نامه ای به ســازمان هر منطقه تسلیم می نماید که پس از بررســی، مجوز سرمایه گذاری صادر می شود.
ملاحظه می شــود که صــدور مجوز در منطقــه آزاد با تشریفات بسیار کمتری صورت می گیرد و بهره برداری از فعالیت موضوع مجوز ســرمایه گذاری منوط به مجوز بهره برداری توسط سازمان است.
اهداف تشکیل مناطق آزاد در کشور به طور کلی
اهداف و فلسفه شکل گیری مناطق ویژه در جهان را به صورت زیر بیان می کنند:
- جذب سرمایه های خارجی.
- ایجاد فرصت های شغلی جدید.
- کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات.
- دست یابی به تکنولوژی پیشرفته.
- جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم.
- محرومیت زدائی از مناطقی که امکان رشــد و توسعه بالقوه را دارند.
از ســوی دیگر ماده 1 قانــون چگونگــی اداره مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی جمهوری اســلامی ایران مصوبه مجلس شــورای اســلامی در تاریخ 72/6/21، اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی را تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، ســرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال ســالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضــور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی بیان می کند.
جمع بندی طبق گــزارش تهیــه شــده و انتشــار یافته حاصل از مطالعه ای که دفتــر تحقیقات و سیاســت های پولی و بازارگانی وزارت اقتصاد و دارایی بین چند کشــور انجام داده اســت و تجربیات موفق کشــورهای چین، هند، امارات، ترکیه، کره جنوبی، فیلیپین را بررســی کرده و آن را عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران مقایســه نموده است.
نتایج این گزارش نشان می دهد که این مناطق در برخی اهداف موفق عمل نکرده است.
این عدم توفیق و ناکامی به چند دلیل است:
دلیل اول: نبود تاسیسات زیربنایی مناسب ارتباط توســعه زیربناها در این مناطــق به درآمدهای ناشــی از عوارض حاصل از واردات و صدور کالای همراه مسافر به سرزمین اصلی، مکان یابی نامناسب مناطق(از لحاظ وجود امکانات مورد نیاز) و تسهیلات لحاظ شده در قانون چگونگــی اداره مناطق آزاد از مهمترین دلایل عدم تحقق اهداف مناطق آزاد تجاری در کشور است.
دلیل دوم: مشکلات مربوط به قوانین
بررسی تجربه کشــورهای مورد مطالعه، نشان می دهد اعمال معافیت و تخفیف مالیاتــی و حقوق گمرکی این کشــورها از جمله چین و کره جنوبی برای واردات مواد خام و اولیه، تجهیزات و ماشــین آلات بــه مناطق آزاد اقتصادی تعلق می گیــرد اما در ایــران واردات تمامی کالاها اعم از مصرفی، ســرمایه ای، واســطه ای، ماشین آلات، تجهیــزات و مــواد خــام و اولیه بــه مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی از پرداخت حقــوق ورودی و مالیات بر ارزش معاف هستند.
در اغلب کشــورهای مورد مطالعه معافیت مالیات بر درآمد شــرکتهای فعــال در مناطق آزاد اقتصادی، طی دوره 5 ســاله اعمال می شود و برای ســال های بعد تخفیف مالیاتی به آنها تعلق می گیرد.
اما در ایران طبق قانون تمامی اشــخاص حقیقی و حقوقی که در مناطق فعالیت اقتصادی می کنند، نســبت به هر نوع فعالیت اقتصادی در منطقه آزاد از تاریخ بهره برداری مندرج در مجــوز به مدت 5 ســال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی موضــوع قانون مالیات های مســتقیم معاف خواهند بود.
بــر طبق قوانین و مقــررات مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه در ایران، برای ورود تولیدات مناطق مذکور به داخل کشــور پــس از پرداخت حقوق ورودی و معافیت های لحاظ شــده منعی نیســت اما در کشورهای بررسی شــده تنها درصدی از کالاهای تولید شده در مناطق آزاد پس از پرداخت حقوق گمرکی کامل مجاز به ورود به داخل ســرزمین اصلی کشــور خویش هستند.
از سوی دیگر در کشــور، طبق قوانین 15، 16 و17 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد، به دلیل تخفیفات ورودی برای این کالاها به میــزان ارزش افزوده ایجادی بــرای واردات کالاهای تولید شــده در مناطــق آزاد به سرزمین اصلی، واردات این کالاها آسان و به صرفه است.
بر اساس دلایل مطرح شــده مربوط به مقایسه عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران و کشورهای صاحب تجربیات موفق و برگرفته از گزارش دفتر تحقیقات و سیاست های مالــی و بازرگانی به نظر می رســد که تســهیلات ارائه شــده در این مناطق اعم از ترجیحات تجاری و معافیت مالیاتی و ســایر قوانین مربوط به چگونگــی اداره این قوانین به بازنگری و اصلاح نیاز دارد.
«روزنامه اقتصاد مردم - دوم آذر 1401»
[/sect id=[file]] |