موانع اصلی حضور تجاری ایران در سوریه

بر اساس گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران، در 12 ماهه سال گذشته 146 هزار و 947 تن انواع محصولات مختلف به ارزشی بالغ بر 241 میلیون و 740 هزار دلار انواع محصولات مختلف از ایران به سوریه صادر شده است که از نظر وزنی 10.57 درصد و از نظر درآمد ارزی 10.76 درصد افزایش را نسبت به سال 1400 نشان می‌دهد.

حجم تجارت خارجی بین ایران و سوریه
تراز تجاری ایران با سوریه همواره مثبت بوده و بررسی وضعیت صادرات و واردات ایران به کشور سوریه طی شش سال اخیر نشان می‌دهد همواره ارزش دلاری صادرات ایران بالاتر از وارداتی بوده که از این کشور صورت گرفته است. این رشد در سال 1396 بیش از همه به چشم می‌خورد.

پس از سال 1396 با وجود آنکه میزان صادرات وزنی کالاها تا حدود زیادی بیشتر شد، اما درآمد دلاری حاصل از صادرات در سطح پایین‌تری قرار گرفت.

در نقطه مقابل میزان واردات از سوریه طی شش سال اخیر به طور میانگین روند صعودی داشته و حجم واردات از نظر وزنی در سال 1400 به اوج خود رسیده که معادل 295 هزار تن بوده است.

طی دوره سه ساله 1396 تا 1399 میزان صادرات به سوریه به لحاظ وزنی همواره بیشتر از واردات از سوریه بوده، اما با تغییر این روند طی سه سال اخیر (1397 تا 1401)، حجم وزنی واردات از سوریه از میزان صادراتی آن پیشی گرفته است.
در سال 1401 ارزش صادرات کالاهای ایرانی به سوریه به آستانه 250 میلیون دلار رسیده که صادراتی معادل نزدیک به 150 هزار تن است.

این در حالیست که در همین سال کل ارزش واردات ایران از سوریه حدود 30 میلیون دلار بوده و حجم کالاهاهای وارداتی بیش از 200 هزار تن بوده است.

بررسی آمارها همچنین حاکی از آن است که بالاترین تراز تجاری مثبت مربوط به سال 1396 بوده است؛ به طوری که در این سال درآمد کشور از محل صادرات 326 میلیون دلار بوده در حالی‌ که کمتر از 4 میلیون دلار بابت واردات هزینه شده است.

طی 6 سال اخیر، بیشترین هزینه بابت واردات هر تن کالا از سوریه در سال 1396 رخ داده، تا جایی که متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی از سوریه معادل 3.6 هزار دلار بوده است.

بیشترین ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی به سوریه طی دوره مورد اشاره نیز مربوط به سال 1396 بوده، به طوری که ایران از محل صادرات هر تن کالا به سوریه به طور متوسط بیش از 7 هزار دلار دریافت کرده است.

بنابراین می‌توان سال 1396 را دوران طلایی تجارت بین ایران و سوریه عنوان کرد.

کالاهای صادراتی و وارداتی ایران و سوریه

در این میان نگاهی به جداول و ردیف تعرفه‌های مختلف گمرکی نشان می‌دهد که بیش از 340 کد تعرفه مختلف، فهرست صادراتی ایران به سوریه را در سال گذشته تشکیل می‌دهد که بیشترین میزان آن مربوط به اجزا و قطعات توربین‌های بخار با ارزشی بالغ بر 67 میلیون دلار است.

انواع محصولات کشاورزی از شیر خشک، لبنیات تا انواع میوه و غیره نیز دومین رتبه را در صادرات به سوریه به خود اختصاص داده که به بیش از 36 میلیون دلار می‌رسد.

در این میان بیش از 15 میلیون دلار شیر خشک صنعتی و شیر خشک اطفال، بالغ بر سه میلیون دلار انواع گوجه فرنگی گلخانه‌ای و غیر گلخانه‌ای و بیش از دو میلیون دلار انواع پسته و مغز پسته به سوریه در 12 ماه سال گذشته صادر شده است.
همچنین انواع دارو با مصارف انسانی و دامی در سال گذشته به سوریه صادر شده که ارزشی بیش از 32 میلیون دلار دارد و سومین گروه کالایی صادراتی به این کشور محسوب می‌شود.

پس از آن انواع درزگیر و واشر مربوط به خودروهای سبک و وانت با بیش از 15 میلیون دلار و انواع آهن و فولاد و محصولات تولید شده از آن‌ها با ده میلیون دلار در رتبه‌های بعدی سبد صادراتی ایران به سوریه قرار دارد.
از طرف دیگر بالاترین هزینه‌ای که برای واردات از سوریه صورت گرفته مربوط به فسفات کلسیم طبیعی، اجزا و قطعات وسایل نقلیه هوایی و اسید بریک بوده است.

اسید بریک، یک اسید ملایم است که بیشتر به منظور ضدعفونی کردن و گندزدایی و همچنین برای کنترل سرعت شکافت هسته‌ای در کارخانه‌های انرژی هسته‌ای استفاده می‌شود.

بنابراین بررسی نقشه تجاری بین ایران و سوریه نشان می‌دهد که عدم تعادل شدیدی در حوزه تجارت خارجی بین دو کشور وجود دارد و به نظر می‌رسد باید روی تقویت بخش واردات از این کشور نیز اقدام شود.

ظرفیت یک میلیارد دلاری تجارت بین ایران و سوریه؟!!!
در حال حاضر حجم تجارت خارجی بین دو کشور به زحمت به 300 میلیون دلار می‌رسد و این در حالیست که ایران و سوریه جدای از این که در عرصه سیاست بین‌الملل حامی یکدیگر بوده بلکه از طرف دیگر ظرفیت ارتقای تجارت خارجی بین دو کشور در صورت حل مشکلات مربوط به تحریم نیز وجود دارد.

حمایت‌های سیاسی دو کشور از یکدیگر می‌بایست خود را در تبادلات تجاری نیز نشان دهد اما این اتفاق دست کم در تجارت خارجی بین دو کشور نیفتاده است.
میانگین صادرات ایران طی 10 سال اخیر به سوریه 188 میلیون دلار بوده که این رقم برای ترکیه حدود یک میلیارد و 847 میلیون دلار بوده است.

همچنین صادرات ایران به سوریه که در سال 2022 به 243 میلیون دلار می‌رسید در مقابل صادرات 2 میلیارد و 234 میلیون دلاری ترکیه به این کشور، باز هم موید اختلاف 10 برابری سالانه در استفاده از بازار صادراتی سوریه است.

این در حالیست که در عرصه سیاست دو کشور سوریه و ترکیه اختلافات شدیدی را از سال 2011 به این سو دست کم تجربه کرده اما با تمامی این اتفاقات ترکیه هنوز حدود 30 درصد تجارت خارجی سوریه را از آن خود کرده است.
در شرایط کنونی روابط تجاری دو کشور همسطح روابط سیاسی نیست و در ماه‌های اخیر کشورهای عربی و همچنین ترکیه در تلاش هستند که بازار بکر زیرساختی سوریه را از آن خود کنند.

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب می‌تواند به معنی حضور بیشتر سرمایه کشورهای عربی در این کشور باشد چرا که با توجه به تخریب زیرساخت‌های این کشور و از بین رفتن بسیاری از بخش‌های زیربنایی طی سال‌ها جنگ، زمینه را برای سرمایه‌گذاری پربازده در این کشور فراهم کرده است.
نکته اما اینجاست که با توجه به اینکه ایران تحت شدیدترین تحریم‌هاست و اقتصاد کشور نیز حال و روز چندان خوشی ندارد و کل انرژی کشور صرف جبران کسری بودجه می‌شود، به نظر می‌رسد که ظرفیت ایران برای مشارکت در بازسازی این کشور و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها بسیار محدود باشد و برآورد می‌شود روابط تجاری دو کشور در همین سطح کنونی باقی بماند هرچند که برخی از فعالان از ظرفیت یک میلیارد دلاری حجم تجارت خارجی دو کشور خبر می‌دهند.
صندوق توسعه ملی که می‌بایست حضور سرمایه ایران در کشورهای دیگر را سازمان‌دهی کرده اکنون تبدیل به پول توجیبی دولت‌ها شده و تقریبا خالی است.

در واقع می‌توان گفت تحریم‌های سنگین غرب علیه ایران قدرت مانور اقتصادی ایران در کشورهای حتی همسایه را نیز از بین برده و روابط ایران با کشورها تنها محدود به خرید و فروش کالا می‌باشد.

سرمایه ایرانی در نتیجه تحریم‌ها از سال 1397 به این سو تقریبا از بین رفته و توان کشور برای سرمایه‌گذاری خارجی تقریبا در حد صفر است کما اینکه آمار نیز این موضوع را نشان می‌دهد و این در حالیست که این موضوع برای کشورهای عربی صدق نمی‌کند.

بنابراین انتظار می‌رود که جریان سرمایه امارات و عربستان و ترکیه و قطر در آینده نقش پررنگ‌تری در بازسازی این کشور بحران‌زده نقش ایفا خواهد کرد.

«روزنامه تجارت - 23 اردیبهشت 1402»