اگر بخواهیم یک واژه و عارضه اقتصادی را برشماریم که در تمام سطوح و عرصه های گوناگون اقتصادی از یارانه گرفته تا انرژی، بودجه، نظام بانکی، حقوق بازنشستگان و ... گلوی اقتصاد ایران را فشرده است، همان «ناترازی» است.
در شرایطی که دولت ها یکی پس از دیگری می آیند و می روند و هر یک داعیه دار سیاست های راهگشای خود هستند، با این همه هیچ وقت اقتصاد ایران دخل و خرج شان با هم همخوانی نداشته است.
در همین زمینه اقتصاد ایران درگیر ناترازی های مزمن شده و این معضل به ایجاد تورم انجامیده است.
طی دست کم پنج دهه گذشته به دلیل عدم تناسب در منابع و مصارف در پنج بخش شامل بودجه ای، بانکی، ارزی، انرژی، مالیات و مسائل رفاهی دچار ناترازی هستیم.
ریشه معضل ناترازی به ساختارهای اقتصاد برمی گردد و کارشناسان، راهکارهای علاج آن را کاهش هزینه تراشی دولت ها، واقعی شدن قیمت، مدیریت بازارها، کاهش تسهیلات تکلیفی، شفافیت صورت های مالی، تنظیم بودجه های مولد و اصلاح ارتباطات شبکه بانکی، دولت و بخش خصوصی می دانند.
در همایش «اقتصاد ایران، رفع ناترازی ها» که هفته گذشته برگزار شد، کارشناسان و مسئولان به صورت مفصل به ریشه های عدم تعادل در اقتصاد ایران پرداختند و همگی بر این باورند که برای داشتن یک اقتصاد سالم بدون تورم باید به اصلاح فرآیندهای گذشته بپردازیم.
در غیر این صورت معضلاتی مثل رشــد نقدینگی، جهش ادواری بازارها، هزینه های ســنگین سیستم دولتی و ناترازی بانک ها که هم اکنون دچار آن هستیم برطرف نخواهد شد.
تقریبا در تمام ســطوح اقتصاد از یارانه گرفته تا انرژی، بودجه ســالیانه، تراز تجاری، نظام بانکی، حقوق بازنشســتگان، تولید و مصرف دچار ناترازی هستیم و به گفته ابوالفضل نجارزاده - مدیرعامل بانک ملی - هم اکنون سیاست هایی اعمال می شود که به جای رفع ناترازی، آن را تشدید می کند.
بانک باید خلق بنگاه کند، اما تبدیل به بنگاه دار شــده اســت.
خروج از بنگاه داری نیز راحت نیســت و بانک ها در حوزه واگذاری بنگاه ها با مشکلات بسیاری روبرو هستند.
در خصوص عدم همخوانی منابع و مصارف در بودجه نیز به باور کارشناســان، دولت باید بودجه های غیرمولد خود را کنترل کند تا بتواند کســری بودجه خود را پوشش دهد.
در آن صورت دیگر نیازی نیست که کسری بودجه با روش هایی به جز روش های مرسوم تامین شود.
در واقع باید کسری بودجه را حذف کرد، نه اینکه آن را تامین مالی نمود.
مرکز پژوهش های مجلس در تحلیل ناترازی پنهان در شبکه بانکی ایران نوشته است: ناترازی یا اعسار ترازنامه ای در سایر کشورها، معمولا در اثر انقباض ناگهانی اقتصاد یا سقوط یکی از بازارهای دارایی رخ می دهد که ناگاه ارزش دارایی های بانک را تنزل می دهد و تعادل دارایی ها و بدهی های بانک را به هم می زند.
اما در ایران علت اساســی بروز ناترازی در شــبکه بانکی، عدم تناســب دائمی سرعت رشد بدهی ها با قابلیت رشد دارایی های شبکه بانکی بوده است.
با اینکه در اقتصاد کشور به سبب افت نرخ تورم، پایین بودن متوسط نرخ رشد اقتصادی (غیرنفتی)، رکود مستغلات و کاهش امکان سودآوری از منشأ تزریق درآمد نفت و واردات (مشابه دهه 1380)، قابلیت سودآوری و کسب بازدهی به طور معنا داری افت کرده است، اما سرعت رشد بدهی های بانک ها (رشد نقدینگی) به طور متناسب کاهش نیافته است.
نرخ بهره بالا عامل اصلی در رشد شدید شکاف دارایی - بدهی بانک ها بوده است.
در بخش انرژی نیز با وجود برخورداری کشور از مجموع ذخایر نفت و گاز در جهان جهان، به دلیل رشد فزاینده مصرف در سال های اخیر و سرعت پایین توســعه ظرفیت های تولیدی کشــور با ناترازی در تولید و مصرف انرژی از جمله در بنزین، برق و گاز مواجه شــده است.
این ناترازی در دوران اوج مصرف هر یک از حامل های انرژی، ظهور و بروز بیشتری نیز می یابد.
تشدید ناترازی انرژی، علاوه بر ضربه زدن به تولید در کشور، موجب فشار بر منابع کشور به منظور واردات انرژی خواهد شد.
حسین درودیان، کارشناس اقتصادی در تبیین ادوار تورمی اقتصاد ایران با تفکیک تورم متوسط و بلندمدت و جهش های تورمی معتقد است: در یک روند بلندمدت، نظام سیاسی و اجتماعی ایران دچار یک اضافه بار(Overload) شده است، به این معنا که اهداف، مسئولیت ها و تعهداتی که برای خود ایجاد کرده فراتر از ظرفیت و توان او است.
انعکاس این امر در اقتصاد به این صورت می شود که ما بیش از میزانی که کیک اقتصاد اجازه می دهد، از کانال های مختلف قدرت خرید ایجاد می کنیم.
این مبحث تورم های میانگین و بلندمدت را توضیح می دهد.
«روزنامه آسیا - 29 آذر 1402»
[/sect id=[file]] |