یکی از پیش نیازهای مهم ارتقای اقتصادی، برخورداری از نیــروی کار توانمند، باهوش و خــلاق در کنار نیروی انســانی ماهر و آموزش دیده است.
کشورهای پیشرفته و توسعه یافته با استفاده از ظرفیت بالقوه سرمایه انسانی در بستر جهانی شــدن و حصول به اقتصاد دانش بنیان، تبدیل به مقصد مهاجرت نخبگان (سرمایه انســانی) از کشــورهایی شــده اند که به دلایل مختلف در استفاده هدفمند از ظرفیت سرمایه انســانی موفــق نبوده اند.
یکی از نگرانی های جدی کمرنگ شــدن یا عدم حضور نخبــگان در فرآیندهــای سیاســت گذاری و اجرای برنامه های اقتصادی است.
موضوعی که هزینه های آن به مراتب بیش از ســرمایه های مادی و خروج ارز و سکه می تواند کشــور را تحت تاثیر قرار دهد.
حذف نخبگان اگرچه می تواند در همه ابعاد جامعه نگران کننده باشد، امــا در مقوله اقتصــادی از جهاتی نگرانی ها را بیشــتر می کند، چرا که ایــن حوزه ارتباط مســتقیمی با روند توســعه اقتصادی کشور و معیشــت جامعه دارد.
روند مهاجرت، حذف یا خروج نخبگان در شــرایط اقتصادی تحریمی در عمل خســارت های به مراتــب بالاتری از شــرایط عادی اقتصادی را به همراه دارد، زیرا اصولا در شرایط سخت اســت که قابلیت یک نخبه نسبت به یک فرد عادی متمایز و نمایان می شود یک نخبه اقتصادی اگرچه ممکن اســت فی نفســه از امکانات مادی زیادی برخورد نباشــد، اما با استفاده از خلاقیت و توان ذهنی می تواند ضریب موفقیت بســیار بالایی را برای یک نهاد، ســازمان و حتی کشــور فراهم ســازد.
امروزه اســتراتژی توســعه اقتصادی جهان به استفاده از همین افراد متکی شده و نخبگان با کمترین هزینه بیشــترین انتفاع را نصیب این کشورها کرده اند.
موضوعی که نمود عینی آن در اقتصــاد مالزی و برخی کشــورهای دیگر مثل برزیل به خوبی دیده می شــود.
این کشورها با نگاه یادشــده می توانند چشم اندازهایی تا نیم قــرن را با کمترین میــزان انحــراف از برنامه در آینده پیش بینی و برنامه ریــزی کنند؛ موضوعی که در اقتصاد کشورهایی مثل آلمان، ســوئد و ایالات متحده قابل مشاهده است.
در یک مطالعه عینی درباره کشوری مثل ســوئد به نتایــج جالبی می رســیم.
اگرچه تعداد ایرانی های ساکن در این کشور از نظر تعداد کمتر از یک درصد این جامعه (کمتر از 8۵ هزار نفر) است، اما بخش مهمی از نیروهــای مولد، متخصــص و موثر اقتصادی این کشــور را همین افراد در اختیار دارنــد.
با مطالعه شرایط شــغلی این افراد متوجه می شوید هریک از این افراد چگونه توانسته اند با پشتکار، تلاش و ایده پردازی خلاقانه نقش مهمــی در روند بهبود امــور بنگاه خود داشته باشند.
این در حالی است که براساس گزارش ها و اظهــارات منتشرشــده، بســیاری از ظرفیت هــای اقتصادی کشور به سبب وجود همین آسیب مهم یعنی عدم اســتفاده از توان و ظرفیت نخبــگان، معطل مانده یا به صورت نیمه فعــال روزگار می گذرانند؛ گروهی که به جای ســوددهی و رفع مشکلی از مشــکلات کشور با اســتفاده از توان علمی، خود به یک مشکل جدید برای کشور تبدیل شده اند.
در این شرایط کشور با شرکت ها، بنگاه ها و دســتگاه هایی مواجه می شود که از نظر تعداد پرسنل و نیروی کار، مشکلی نداشــته اند و حتی گاهی با تعدد نیرو هم مواجهند، اما از نظــر بهره وری واقعی و عینی در شرایط نامطلوبی قرار می گیرند.
در حــوزه اداری نیز مشــکل به شــکلی دیگــر خود را نشــان می دهد.
در این باره با دســتگاه ها و نهادهایی مواجه می شــویم که به ســبب اســتفاده نکــردن از توان علمــی و تخصصی نخبگان و عــدم تصدی آنها در مســئولیت های مهم رفته رفته به فراموشی سپرده و از بدنه تصمیم سازی ها حذف می شــوند.
در این شرایط به جای بهــره از توان علمی این افــراد در دوره فعالیت، در عمل فقط هزینه ســاز شــده اند و به قــول مرحوم فردوسی طوسی که می فرمایند: «از ایشان بجز نام هیچ نشنیده ام.»
در این شــرایط اگر نهادها و دستگاه هایی مثل بنیاد ملی نخبگان نتواند برنامه و سیاست جامعی برای حفظ نخبگان در کشــور و جــذب و حضور منظم آنها در دستگاه های اجرایی تدوین کند، چگونه می توان به حراســت از توان این گروه امیدوار بود.
اگر بنیاد ملی نخبگان نتوانــد نهادهای مختلف اجرایــی را مجاب به استفاده و فعال ســازی ظرفیت نخبگان کند، دیگر چه انتظاری می توان از این دســتگاه داشــت؟
اگرچه این موضوع را می توان موضوعی فرادستگاهی قلمداد کرد، اما این دســت از نهادهای تخصصی نیز می توانند نقش بایسته خود را داشته باشند.
امروزه تجربه حضور نخبگان در کشــورهای توسعه یافته نشــان می دهد که آنها چگونه با شیوه های مختلف موفق شدند بستر را برای ورود نخبگان فراهم کنند، به نحوی که یک نخبه خارجی حاضر اســت حتی با کمترین شرایط و منافع حداقلی بار سفر ببندد و رحل اقامت در این کشورها بگســتراند و چه منفعتی از این بالاتر که یک کشور بتواند با کمترین هزینه، بیشترین جذب و بهره برداری را از یک نخبه داشــته باشــد؛ نخبه ای که در عمل هزینه مادی و معنوی پرورش او در کشــور مبدأ تامین شده و در نهایت سود آن به جیب کشور مقصد رسیده است.
«روزنامه اقتصاد مردم - 23 اردیبهشت 1403»