صادرات صنایع فرهنگی جایگزینی مطلوب برای صادرات نفتی

 

 

 

 

 

تعریف صنایع فرهنگــی، وضعیت صنایع فرهنگی در کشــورهای مختلف، تعریف مفهوم صنعت نــرم و تجربه یکی از کشورهای توســعه یافته یعنی ژاپن در این حوزه به عنوان یکی از کالاهای مهــم صادراتی مورد توجه و بررسی قرار گرفته است.

 

صنایع فرهنگی مفهوم صنایع فرهنگی یــا صنعت فرهنگ (به آلمانیKulturindustrie ) در زمــان جنــگ جهانی دوم و در مکتب فرانکفورت بــرای توصیف صنعت قدرتمند فیلم ســازی آمریکا به وجود آمد.

 

بر اســاس تعریفی متداول، صنایــع فرهنگــی متشــکل از بنگاه هایی اســت که برای عموم مردم، اطلاعات و سرگرمی های آموزشی، علمی و فرهنگی در شــکل های گوناگونی طراحی، تهیــه و تکثیر می کنند.

 

هــدف این صنایع، مفهوم سازی، هماهنگ ســازی، تولید و ارتقا و تجارت کالاهای فرهنگی در قالب هــای مختلف اعم از کتاب، مجله، روزنامه، فیلم، محصولات صوتی، تصویری، نوار ویدئو و کاست، نرم افزار، لوح فشــرده است.

 

در جهان امروز، صنایع فرهنگی سهم بسزایی در دسترسی افراد به اطلاعات، آموزش و فرهنگ و همچنین اشتغال زائی دارند و نقش مهمی در ارائه تصویر فرهنگی یک کشور یا ملت و ایجاد جایگاه مناســب در اقتصاد بین المللی ایفا می کننــد.

 

 

صنایع فرهنگی

به گونــه ای از صنعت اطلاق می شــود که بــه خلق ایــده، تولیــد، توزیع محصولات و خدماتی می پــردازد که ماهیت فرهنگی دارند و مخاطــب آنها جنبه ها و ابعــاد فرهنگی فرد و جامعه است و از آنجایی که تولید محصولات و خدمات فرهنگی بر انواع صنایع فرهنگی اشاره دارد.

 

 

انواع صنایع فرهنگی

• صنایع فرهنگی هنری: شــامل ســینما، تئاتر، هنرهای تجسمی، موســیقی، نمایشگاه های هنری صنایع دستی، دکوراسیون و طراحی

 

• صنایع فرهنگی چندرسانه ای: ماهواره، رادیو و تلویزیون، وب سایت های اینترنتی و تبلیغات

 

• صنایع فرهنگی مکتــوب: کتاب، نشــریات و روزنامه ها صنایــع فرهنگی ســرگرمی: مــوزه داری، جشــنواره ها، تفریحات، گردشــگری، اسباب بازی و بازی هــای رایانــه ای خلاقیت، مهــارت، دانش و اســتعداد تولیدکنندگان آن اســتوار است صنایع فرهنگی را صنایع خلاق نیز می گویند.

 

 

وضعیت صنایع فرهنگی در کشورهای جهان

 

کشورهای در حال توســعه در مقایسه با کشورهای توســعه یافته به فروش مواد خام نفتی گرایش دارند در حالی که در کشورهای توسعه یافته درآمدسازی به ســمت صنایع خلاق اســت.

 

نمودار زیر مقایسه میزان استفاده کشــورهای در حال توسعه و توسعه یافته در بخش های مختلف صنایع را نشان می دهد.

 

در میــان کشــورهای در حــال توســعه، حجــم فعالیت های فرهنگی اقتصادی کشــورهای اسلامی کم اســت برای نمونــه می توان به صنعــت کتاب و سینما اشاره کرد: کتاب، مجله و روزنامه از مهمترین محصولات فرهنگی به حســاب می آیــد.

 

به عنوان مثال میانگین جهانی روزنامه های منتشــر شــده در کشــورهای در حال توســعه به ازای هر صد نفر،71  نســخه اســت در حالی که این شــاخص برای کشورهای توســعه یافته 571 نســخه و کشورهای عربی 77 اســت یعنی 5712 برابر کشورهای عربی اســت.

 

همچنین لازم به ذکر اســت که درآمد بازار کتاب 57 میلیارد دلار اســت و حجم تولید جهانی کتاب به 35800 کتاب در ســال می رســد که سهم هر شــهروند کشــورهای صنعتی از این بازار 278 کتاب و شــهروندان کشــورهای در حال توسعه 22 کتاب است که نسبت نامتوازن 778 برابری را نشان می دهد.

 

سینما، دومین صنعت مهم فرهنگی است. در این صنعت شــمار زیادی از افراد در زنجیره تولید مشغول به کار می شــوند.

 

فیلم نامه، بازیگر، عکاس، کارگردان، مهندس صدا، ترانه سرا، خواننده در این صنعت فعال هســتند.

 

این صنعت که قبلا 50 حرفه را دربر می گرفت امروزه مشتمل بر 700 حرفه است.

 

سینمای روز و حرفه ای به ســرمایه گذاری اساسی و فناوری پیشرفته نیاز اســت.

 

 

وضعیت صنعت تولید فیلم در جهان را می توان به چهار دسته تقسیم کرد.

 

• تولید فیلم بالا با تولیدات خوش ساخت و آمار بیش از 200 فیلم در سال که توسط بخش خصوص تامین می شود.

 

کشــورهای اروپای غربی با میانگین 450 فیلم دراز ســال که فیلم ها به زبان های مختلف بوده و معمولا حمایت و منابع دولتی برقرارند.

 

برخی کشورهای آسیایی با تولید انبوه فیلم سالانه نظیر هند با 387 فیلیپین با 725 هنگ کنگ با 877

 

• تولید فیلم متوســط بین 50 تا 777 فیلم در سال با وضعیتی ناپایدار و بی نظم وابسته به شرایط تکنیکی، اجتماعی و اقتصادی:

 

آسیا؛ کشورهای با تراکم جمعیتی بالا مانند تایلند 777 و پاکستان 57

 

آمریکای لاتین: برزیل 35 ، آرژانتین 71 و مکزیک50   

 

اروپای شــرقی، کشورهای عربی و اســکاندیناوی: دارای

 

• تولید متوسط 50 تا 70 فیلم تولید

 

• فیلم پایین: بیش از 10 کشــور بــا تولیدات ضعیف ســمعی و بصری که ویژگی های متفاوتی نیز با هم دارند.

 

بر اســاس آمارهای آنکتاد چین در بین کشورهای در حال توســعه، به عنوان بزرگترین صادرکننده صنایع خلاق بوده اســت.

 

صادرات کالاهای خــلاق چین با ســه برابر افزایش از 32 میلیارد دلار در سال 2002 بیش از 125 میلیارد در سال 2015 میلادی رسیده است که معادل رشــد 7,14 درصدی در سال است.

 

صادرات چین نه تنها نشــانگر توانایی این کشــور در تولید و آمیختن محصولات سنتی با فناوری پیشرفته است بلکه این واقعیت را نشــان می دهد که بسیاری از کالاهای خلاق تولید و صادر شــده توسط چین در سایر کشورها طراحی یا ایجاد شده اند.

 

نمودار صفحه بعد این مقایسه را به خوبی نشان می دهد.

 

تعداد کمی از کشــورهای در حال توسعه در بین 20 کشــور بزرگ و برتر در بازار محصــولات خلاق قرار دارند.

 

مفهوم دیگری که بــه عنوان مفهوم نرم معرفی شده است و نشان از اهمیت صنایع فرهنگی دارد.

 

این مفهوم را جوزف نای، دانشــمند برجسته علم روابط بین الملل و معاون وزیر دفاع آمریکا مطرح کرد.

 

قدرت نرم در معنای اولیه آن که در دهه 1990 مطرح شد به این صورت بود که شخصیت بین المللی ایالات متحده از وضعیت «قدرت ســخت» امنیتی دوره جنگ سرد تغییر کرده و مبتنی بر دیگر منابع فکری قدرت است.

 

با ظهور صنایع فرهنگی، رقابت در حوزه فرهنگ نیز به طور حیرت انگیزی در جریان است.

 

به طوری که یکی از نام های عصرکنونی را عصر انفجار فرهنگ ها عنوان کرده اند و به همین لحاظ بســیاری از اندیشمندان، قرن 21 را قــرن فرهنگ نامیده اند و معتقد هســتند رقابت ها از حــوزه اقتصاد به حــوزه فرهنگ منتقل می شــود و خود اقتصاد نیز ماهیت فرهنگی به خود می گیــرد.

 

همان طــوری کــه هیچ صنعتــی بدون بازاریابی نمی تواند به رشــد خود ادامــه دهد و همه صنایع چــه در ظهور و چــه در ادامه حیات و رشــد خود، وابســته به بازاریابی هســتند.

 

صنایع فرهنگی نیز بدون بازاریابی نمی تواند رشــد و نمو کنند و این صنایع، متناسب با ماهیت خود به بازاریابی فرهنگی نیاز دارند.

 

اهمیت ایــن موضوع ماهیت فرهنگی برای اقتصاد تا حدی است که کشــورهای توسعه یافته به این ســمت جهتگیری کرده اند به عنوان مثال کشور ژاپن در این حوزه تمرکز ویژه ای نموده است.

 

وزارت اقتصــاد، بازرگانــی و صنعــت ژاپــن صدور محتوای رســانه ای را جزو اولویت های خود قرار داده اســت زیرا معتقد است ســبب بهبود وجهه خارجی ژاپن و اقبال مردم دیگر کشــورها به کالاهای ژاپنی می شــود که به این پدیده «اثر موجــی»   (Ripple effects)    می گوینــد.

 

نخســتین اثر این اســت که صادرات محتوای رســانه ای و فرهنگی سبب افزایش نفوذ به بازارهای هدف اســت.

 

اثر دوم این اســت که می توان از طریق رســانه، کالاهای ژاپنــی را تبلیغ و ترویج کرد.

 

ســومین اثر این اســت که سبب رونق گردشگری ژاپن می شود.

 

پس از آنکه کارگردان ژاپنی ایوای شــونجی فیلم خود باعنوان«نامه عاشقانه» را در شهر اوتارو در شــبه جزیره هوکایدو فیلم برداری کرد و این فیلــم در ســینماهای کره جنوبی نمایش داده شــد، تعداد گردشــگران کره ای که از این شهر بازدید کردند، به صورت قابــل توجهی افزایش یافت.

 

فیلم ها و ســریال های تلویزیونی ژاپنی نقش مهمی در تغییر الگوهای سفر گردشــگران خارجی به ژاپن داشته است.

 

آخرین اثر این اســت که رونق صادرات محتوای فرهنگی و رســانه ای به طور طبیعی ســبب گسترش شناخت فرهنگ ژاپن و علاقه به این کشور می شود.

 

آمارهای بنیاد ژاپن نشان می دهد که تعداد علاقه مندان به یادگیری زبان ژاپنی در کشــورهای خارجی افزایش یافته اســت که یکی از دلایل اصلی آن صادرات انیمیشــن های ژاپنی و کتاب های مصور این کشور بوده اســت.(منبع: برداشتی از مقاله استاد دانشگاه واســدا که توســط رایزن فرهنگی ایران در ژاپن به خبرگزاری مهر داده است.(

 

تاثیرات توجه به صادرات صنایــع فرهنگی علاوه بر آورده مالی مســتقیم برای کشــورها در برندسازی کشورها در جهان کمک شــایان توجهی می کند و با ســاخت فیلم ها و محصولات فرهنگــی می توان به ترویج صنعت گردشــگری کشــور و رونق آن کمک کرد و از سوی دیگر به شناخت و ترویج کشور اقدامات ارزنده ای انجام داد که به شناخت فرهنگ غنی ایرانی در ســطح جهانــی در لایه های مختلــف اجتماعی نفوذ کرد اما عــلاوه بر همه این اهــداف اگر فیلمها و محصولات فرهنگی ایرانی به درســتی در دنیا ترویج و صادر شود به صادرات سایر محصولات ایرانی کمک کند.

 

یکی از مواردی که باید مورد توجه مسئولان در امر صادرات محصولات غیر نفتی قرار گیرد صادرات نرم یا صادرات محصــولات فرهنگی با طیف مختلفی از فیلم ها، کتاب محصولات رســانه ای و انیمیشــن و بازی های رایانه ای است به صادرات سایر محصولات نیز کمک قابــل توجهی نمایــد و به توســعه پایدار اقتصادی کمک کند.

 

 

«روزنامه اقتصاد مردم - 23 آذر 1401»