ویژگی‌ها و الزامات موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا/اقلام عمده وارداتی و صادراتی ایران از اوراسیا در 8 ماهه اول 1402
رییس اداره توافق‌نامه‌های تجاری و مشاور معاونت ارتقای کسب و کارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت ایران: 
با اشاره به ویژگی‌ها و الزامات موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، امضای موافقتنامه تجارت آزاد بین ج. ا ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای عضو که در تاریخ 4 دی ماه صورت پذیرفت را یکی از بزرگترین تحولات در بعد حضور کشورمان در عرصه تجارت بین الملل نامید.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان توسعه تجارت ایران، الهام حاجی‌کریمی، رییس اداره توافق‌نامه‌های تجاری و مشاور معاونت ارتقای کسب و کارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت ایران، در یادداشتی با اشاره به موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ویژگی ها و الزامات در یادداشتی نوشت:
امضای موافقتنامه تجارت آزاد بین ج.ا ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای عضو که در تاریخ 4 دی ماه صورت پذیرفت را شاید بتوان یکی از بزرگترین تحولات در بعد حضور کشورمان در عرصه تجارت بین الملل نامید.
یکی از مهمترین رویکردهای سیاست تجارت خارجی و دیپلماسی اقتصادی کشورمان، حرکت به سوی عضویت در بلوکهای اقتصادی و سیاسی مهم و انعقاد موافقت‌نامه‌های تجاری دو و چند جانبه با کشورهای دارای اولویت تجاری و اهمیت ژئوپلتیک برای کشور است.
هم اکنون 164 کشور جهان عضو سازمان جهانی تجارت هستند و در قالب قواعد چندجانبه تجارت بین الملل با یکدیگر تعاملات تجاری دارند، با این حال این کشورها بازهم همکاری‌های عمیقتر را در قالب انعقاد موافقت‌نامه‌های تجاری فیمابین دنبال می‌کنند.
طبق اعلام سازمان جهانی تجارت، طی 70 سال گذشته (تا سال 2023) در مجموع تعداد 817 موافقت‌نامه‌های تجاری بین کشورهای جهان منعقد شده و در حال حاضر 50 درصد کل تجارت جهان در قالب این توافقات انجام می‌پذیرد.
اکثر موافت‌نامه‌های تجاری ایران در اولین مرحله از همگرایی یعنی تجارت ترجیحی و برای تعداد اقلام کالایی محدودی هستند، ولی حرکت به سوی انعقاد موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد آغاز شده که مهمترین و بزرگترین آن موافقتنامه تجارت آزاد بین ج.ا. ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مشتمل بر 5 عضو (روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس) است.
این موافقتنامه، کاملترین و مفصل‌ترین متن توافق‌نامه تجاری ایران با 11 فصل و یک ضمیمه مربوط به فهرستهای کالایی دو طرف است.
فصول این موافقتنامه شامل: مقدمه، تجارت کالا، چاره‌کارهای تجاری، اقدامات فنی، اقدامات بهداشتی، قواعد مبدا، همکاری گمرکی، حل و فصل اختلافات، خرید دولتی، همکاری‌های بخشی (در حوزه های حمل و نقل، انرژی، صنایع خودرو، مناطق آزاد تجاری و بنگاههای گوچک و متوسط) و مقررات پایانی است.
در واقع موارد تحت پوشش موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا شامل رفع موانع تعرفه‌ای (برای حدود 87 درصد خطوط تعرفه‌ای) و رفع موانع غیرتعرفهای و قانونمندی تدابیر غیرتعرفهای جهت اجتناب از تبدیل آنها به موانع غیر ضرور برای تجارت از جمله الزامات فنی، تدابیر بهداشتی و بهداشت گیاهی، موارد مربوط به گمرکات، قواعد مبدا و چاره کارهای تجاری و همچنین شفافیت در اقدامات غیر تعرفه‌ای و اطلاع رسانی است.
پیشینه مذاکرات با اتحادیه اقتصادی اوراسیا
در اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در سال 2015 شکل گرفت، آزادی کامل حرکت کالا، خدمات و نیروی کار برقرار شده است و بسیاری از سیاستهای اقتصادی و تجاری این کشورها نیز هماهنگ با یکدیگر اتخاذ می شود.
کمیسیون اقتصادی اوراسیا مسوول این هماهنگی بین کشورهای عضو است.
با تشکیل این اتحادیه بسیاری از کشورها خواهان گسترش همکاریها با این اتحادیه شدند. وزارت صنعت، معدن و تجارت ج.ا ایران نیز در دی ماه 1394 با دعوت از وزیر اقتصاد اوراسیا در تهران، بیانیه مشترکی را برای شروع امکان‌سنجی انعقاد یک موافقتنامه تجارت آزاد یا ترجیحی امضا کردند.
پس از آن دو طرف اطلاعات مربوط به رژیم تجاری خود را مبادله و موضوع همکاری تجاری فیمابین را بررسی کردند.
بنا به پیشنهاد ایران مقرر شد طرفها ابتدا یک موافقتنامه موقت برای تشکیل منطقه تجارت آزاد (موافقت‌نامه‌ای ماهیتا ترجیحی و برای تعداد محدود اقلام) منعقد و با توجه به تجربیات و نتیجه این موافقتنامه، وارد فرایند مذاکره برای انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد شوند.
مذاکرات برای انقاد موافقتنامه موقت از 1395 آغاز و پس از بیش از دو سال مذاکره در سال 1397 بین طرفین امضا و پس از تصویب در مراجع قانون کشورهای عضو و کشورمان در آبان 1398 اجرایی شد. عملکرد اجرایی این موافقتنامه با توجه به پیگیری‌های مستمر صورت گرفته از جمله تشکیل کارگروه‌های تخصصی هماهنگی داخلی در حوزه‌های اجرایی، امور گمرکی و قواعد مبدا و همچنین نشست‌های کارگروه‌های تخصصی با آن اتحادیه در حوزه‌های گمرکی، استاندارد، حمل و نقل، امور بانکی، قواعد مبدا و تجارت و همچنین برگزاری سمینارهای آموزشی و آگاهی بخشی متعدد برای بخش‌های خصوصی (بیش از 30 سمینار در استانهای مختلف کشور) مثبت ارزیابی شد.
به طوری که در سال اول اجرایی شدن این موافقتنامه شاهد رشد 82 درصدی در صادرات کشورمان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اقلام مشمول این موافقتنامه بودیم.
این در حالی بود که واردات کشورمان از حوزه اوراسیا تقریباً ثابت و عمدتاً در اقلام اساسی کشاورزی صورت می‌پذیرفت.
با توجه به این عملکرد و ایجاد الگوی مناسبی برای اجرایی کردن موافقتنامه های تجاری در کشور، مذاکرات مربوط به انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد با توجه به مصوبه هیات وزیران در آذرماه 1399 از بهمن ماه همان سال به صورت رسمی آغاز شد.
از سال 1399تا سال 1402 حدود 30جلسه مذاکراتی ویدئو کنفرانسی در خصوص مفاد موافقتنامه و همین طور فهرستهای کالایی و شش دور مذاکرات رسمی حضوری بین تیم مذاکراتی ایران به سرپرستی سازمان توسعه تجارت ایران و تیم مذاکراتی از 5 کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به سرپرستی کمیسیون اقتصادی اوراسیا صورت پذیرفت و نهایتاً متن موافقتنامه و ضمائم آن در حاشیه نشست سران کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در 4 دی ماه 1402 در سنت پترزبورگ به امضای آقای علی آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران و معاونین نخست وزیران 5 کشور عضو اتحادیه و همچنین رییس اتحادیه اقتصادی اوراسیا رسید تا پس از تصویب در مراجع قانونی کشورها وارد فرایند اجرایی شود.
جزییات تجارت فعلی ایران و اوراسیا
طی هشت ماه اول سال جاری (1402) میزان کل صادرات ایران به حوزه اوراسیا 1 میلیارد و 74 میلیون دلار بوده است.
عمده اقلام کالایی تجاری بین ایران اوراسیا شامل پسته (57 میلیون دلار)، پلی استیرن (57 میلیون دلار)، میله آهنی یا فولادی گرم نورد شده (37 میلیون دلار)، قیر نفت (26 میلیون دلار)، فلفل فرنگی (26 میلیون دلار)، سیمان سفید پرتلند (26 میلیون دلار)، میگو (23 میلیون دلار)، الیاف سنتتیک (18 میلیون دلار)، محصولات از آهن و فولاد غیر ممزوج (11 میلیون دلار) بوده است که از این میان اقلامی مانند پسته، میگو، فلفل رنگی، الیاف سنتتیک در موافقتنامه موقت مشمول تخفیف تعرفه‌ای اوراسیا هستند.
در موافقتنامه تجارت آزاد تعرفه‌های عمده اقلام صادراتی ایران حذف خواهند شد.
طی سال جاری سهم اقلام صنعتی از صادرات ما به اوراسیا به حدود 60 درصد رسیده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های اقلام صادراتی ایران به حوزه اوراسیا، تنوع بالای سبد کالایی صادراتی به ویژه در مقایسه با اقلام محدود وارداتی از کشورهای آن اتحادیه است.
اقلام صادراتی ایران طیف وسیعی از کالاها اعم از کشاورزی و صنعتی و در حوزه های مختلف از محصولات شیمیایی و معدنی و فولادی و تولیدات صنعتی و فرش تا اقلام کشاورزی و صنایع غذایی را در برمی گیرد.
اقلام عمده صادراتی ایران به اوراسیا در 8 ماهه 1402
همچنین در هشت ماه اول 1402، میزان واردات ایران از اوراسیا یک میلیارد و 270 میلیون دلار بوده که عمده آن را کالاهای اساسی کشاورزی شامل گندم (465 میلیون دلار)، ذرت دامی(149 میلیون دلار) و جو (121 میلیون دلار) تشکیل می دهند.
بررسی ها نشان میدهد با اجرایی شدن موافقتنامه تجارت آزاد، این اقلام دارای بیشترین پتانسیل افزایش واردات هستند.
البته برای این اقلام در موافقتنامه تجارت آزاد، توسط ایران سهمیه ای جهت استفاده از مزیت حذف تعرفه تعیین شده است و در صورت واردات بیش از سهمیه تعیین شده به کشورمان، تعرفه ورودی عادی برای آنها اعمال خواهد شد.
اقلام عمده وارداتی ایران از اوراسیا در 8 ماهه اول 1402
